با گذشت حدود ربع قرن از اعزام نخستین محقق ایرانی به قطب جنوب و تلاش‌ها و وعده های مختلفی که از ابتدای دهه ۱۳۹۰ در خصوص برنامه پنج ساله ایجاد پایگاه تحقیقاتی ایران در قطب جنوب مطرح شده و امیدهایی که به جلب کمک روسیه به عنوان یکی از قدرتهای اصلی حاضر در قطب، بسته شده بود، جای ایران در قطب جنوب همچنان خالی است.
به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران، مرکز ملی تحقیقات جنوبگان که ذیل پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) فعالیت دارد، هفته گذشته در نشستی علمی به «تشریح فعالیت های انجام شده و پیش رو در جنوبگان» پرداخت.
آن طور که از گزارش‌های ارائه شده در آن نشست برمی‌آید از قرار، داشتن یک پایگاه تحقیقاتی ثابت و حتی موقت در قطب، کماکان تصوری بسیار بلندپروازانه و دور از انتظار است و از قرار همچنان باید به آنالیز اطلاعات آب و هوایی قطب و نوشتن مقاله و ایجاد کمیته های مختلف در این زمینه دلخوش باشیم. این در حالی است که برخی همسایگان ایران از جمله پاکستان و ترکیه از دیرباز در قطب جنوب حضور داشته‌اند و هر از گاهی اخبار جدیدی از برنامه تحقیقات قطبی و ایستگاه های پژوهشی آنها از قطب می شنویم و البته با خیز علمی فناوری اخیر کشورهای عرب منطقه دور نیست که شاهد صف این کشورها برای پیوستن به پیمان جنوبگان و ایجاد پایگاه های دائمی در قطب باشیم.
مرکز ملی تحقیقات جنوبگان که در سالهای اخیر، امید به حضور جدی ایران در عرصه مطالعات جنوبگان را زنده نگه داشته در سال ۱۳۹۲ با همت و پیگیری رئیس وقت پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی و همکاران باانگیزه پژوهشگاه با هدف همگام شدن علمی و عملیاتی فعالیت‌ها در زمینه قاره جنوبگان تاسیس شد و در سال ۱۳۹۳ به عضویت کمیته علمی تحقیقات جنوبگان SCAR که یک کمیته بین المللی است، در آمده است.
این مرکز به انجام مطالعات در زمینه های حقوقی، اقتصادی، ویژگی های محیطی و فعالیت ایستگاه های تحقیقاتی در جنوبگان با هدف پیوستن جمهوری اسلامی ایران به معاهده جنوبگان می پردازد.
بر اساس معاهده جنوبگان مصوب ۱۹۵۹ میلادی، جنوبگان با مساحت بیش از ۳۴ میلیون کیلومتر مربع، تمام محدوده جنوبی تر از عرض جغرافیایی ۶۰ درجه جنوبی (۲۰ درصد از مساحت نیم کره جنوبی) را در بر می گیرد که شامل قاره قطب جنوب، اقیانوس جنوبی، صفحات یخی، آب ها و جزایر واقع در این منطقه است. قاره قطب جنوب پنجمین قاره از نظر وسعت با مساحت بیش از ۱۴ میلیون کیلومتر مربع – بیش از هشت و نیم برابر مساحت ایران – است که بیش از ۳۰ درصد از ناحیه جنوبگان را در بر می گیرد.
متخصصان حقوق بین‌الملل و جغرافیای سیاسی بر این باورند که قطبهای زمین، به ویژه جنوبگان (قاره قطب جنوب و اقیانوس جنوبی) به عنوان اولویت های جدید قدرت های جهانی برای تملک و اثرگذاری سیاسی و اقتصادی در آینده دنیا مطرح شده اند. بیش از ۴۰ کشور جهان از جمله ایران به دلیل درک اهمیت این منطقه و برای دستیابی به منافع علمی، اقتصادی و سیاسی جنوبگان، مراکز ملي تحقيقات قطبي را در کشورهای خود تاسیس کرده اند.
این مراکز بر روي زمينه هاي علمي بسيار وسيعي نظير اقيانوس شناسي، فيزيک اتمسفر، هواشناسي، اخترشناسي، يخ شناسي، زيست شناسي، مطالعات حقوقي، اجتماعی و سياسي و بسياري ديگر ازشاخه هاي علوم فعاليت مي کنند و فراهم آورنده، تسهيل کننده و هماهنگ کننده بسياري از اين فعاليت ها در عرصه ملي و بين المللي براي اين کشورها هستند.
در حال حاضر بیش از ۳۰ کشور از جمله آمریکا، روسیه، شیلی، فرانسه، آرژانتین، هند، ترکیه، پاکستان و برزیل در خود جنوبگان، ایستگاه تحقیقاتی دارند.
برنامه تأسیس پایگاه دایمی ایران در جنوبگان به ابتکار پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی در همان سالهای ابتدایی دهه ۱۳۹۰ تدوین و رسانه‌ای شده است. با توجه به ماهیت صلح آمیز تحقیقات جنوبگان ظاهرا مانع سیاسی جدی‌ای برای حضور ایران در این عرصه وجود ندارد و مسئله اصلی تأمین اعتبار برای ایجاد آن است که ظاهرا تامین هزینه های آن اولویت چندانی برای دولت ندارد.
به گفته رئیس اسبق پژوهشگاه، ایجاد پایگاه دائمی در جنوبگان به حدود ۱۰۰ میلیون دلار و پایگاه فصلی به ۳۵ تا ۴۰ میلیون دلار اعتبار نیاز دارد که تامین هیچ‌کدام آنها برای پژوهشگاه مقدور نبوده است. اعزام محقق به جنوبگان با کمک کشورهای دیگر (استفاده از پایگاه های سایر کشورها مثل پاکستان و روسیه) هم که جزو برنامه‌های پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی است و یک بار در سال ۱۳۷۸ با اعزام یک محقق پژوهشگاه در یک دوره چندماهه به همراه محققان روسی و هندی به جنوبگان تجربه شده، نیازمند تامین هزینه اعزام و سفر و همچنین هزینه‌ای به‌عنوان پشتیبانی به کشور میزبان است که ظاهرا همین مقدار بودجه هم قابل دسترسی نیست.
این در حالی است که در بین کشورهای منطقه، هند، ترکیه و پاکستان با درک اهمیت حضور در جنوبگان و استفاده از فرصت استقرار آزادانه پایگاه های تحقیقاتی در آن که ممکن است دیر یا زود با انحصارطلبی و مانع تراشی قدرتهای بزرگ از بین برود، جای پای خود را در آن قاره یخ زده سفت کرده اند.
حدود یک ماه پیش بود که تیم تحقیقاتی ترکیه در چارچوب هشتمین سفر تحقیقات اکتشافی و علمی خود به جنوبگان به پایگاه تحقیقاتی این کشور در جزیره نعل اسبی «Horseshoe» رسیدند.
گروه تحقیقات جنوبگان ترکیه که زیر نظر ریاست جمهوری فعالیت دارند با مسئولیت وزارت صنعت و فناوری و با هماهنگی موسسه تحقیقات قطبی سازمان پژوهش و فناوری ترکیه (توبیتاک) سفر خود را به این قاره آغاز کردند.
این گروه ملی علمی-تحقیقاتی قطب جنوب متشکل از ۲۴ نفر از پژوهشگران ترک در این سفر حدود ۲۲ پروژه را در زمینه‌های اصلی مختلف مانند علوم زمین، فیزیکی و علوم زیستی، سطح دریا و تغییرات یخچال‌های طبیعی را با سیستم موقعیت‌یابی جهانی، موجودات دریایی، باکتری‌ها وسایر تنوع زیستی، زئوپلانکتون، زمین شناسی و تحقیقات جوی پروژه هایی را در بسیاری از مناطق از شرایط تا اندازه گیری میکروپلاستیک در دست اجرا دارند.
اعزام این تیم به قطب جنوب مصادف با اقامت دو هفته ای نخستین فضانورد ترکیه در ایستگاه فضایی بین‌المللی صورت گرفت، تا ارسان باشار، رهبر تیم پژوهشی جنوبگان ترکیه با افتخار اعلام کند که «پرچم ترکیه همزمان در قطب جنوب و فضا در اهتزاز است».
انتهای پیام
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند