رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران در گزارشی خطاب به جامعه پزشکی، مسوولان ، سیاستگذاران نظام سلامت و عموم مردم، با اعلام وقوع اپیدمی کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) در جهان و ایران، هزینه های این اپیدمی برای نظام سلامت کشورها را بسیار خسارت بار و موجب تشدید روند افزایشی مرگهای زودرس خواند و خواستار اقدام فوری برای تدوین سیاست مستقل ملی و دستورالعمل بالینی مراقبتی برای مدیریت بیماری کبد چرب متابولیک و همچنین ورود این بیماری به فهرست اصلی سیاستهای مدیریت بیماری های مزمن غیرواگیر شد.
به گزارش دیده بان علم ایران ، مشروح گزارش دکتر رضا ملک زاده، استاد ممتاز دانشگاه علوم پزشکی تهران، موسس پژوهشکده بیماری های گوارش و کبد و عضو انجمن جهانی گوارش بدین شرح است:
نگرانی های جدی از وقوع اپیدمی بسیار پرچالش بیماری «کبد چرب متابولیک» (MAFLD) / Metabolic Dysfunction–Associated Fatty Liver به عنوان «شایعترین بیماری گوارشی» که با نام «کبد چرب غیرالکلی» Non-alcoholic fatty liver disease (NAFLD) هم شناخته می شود ، افزایش یافته است؛ بیماری خاموش ، بدون علامت مشهود، اما پیش رونده ای که تا کنون ۲۵ درصد جمعیت بزرگسال جهان را تحت تاثیر قرار داده و عوارض خطرناک آن که هر یک مستقلا به عنوان یک بیماری، سهم مهمی در علل اصلی مرگ و میرها دارند، بدون شک، جهان را با شوک افزایش مرگهای زودرس زیر ۷۰ سال و خیلی زودرس زیر ۵۰ سال مواجه خواهد کرد و بیش از پیش، هزینه های بسیار سنگینی را به بار بیماری های جهان خواهد افزود.
جدی ترین اظهار نگرانی ها از اپیدمی بسیار پرهزینه « کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) » اخیرا در یک بیانیه مهم و بی سابقه رقم خورده است؛ بیانیه ای که یک گروه بزرگ بین المللی از دانشمندان چند رشته ای شامل ۳۳ تن از متخصصان برجسته در زمینه بیماری های گوارش و کبد، دیابت، قلب و عروق، اپیدمیولوژی و … ) و ۲۰۰ کارشناس مرتبط با حوزه های سیاستگذاری، مراقبتی ، سرمایه گذاری و … از ۱۶ کشور جهان ، پس از یک مطالعه دوساله به روش «دلفی» و انجام بحث و گفت و گوهای فراوان در نشستهای مجازی به دعوت انجمن اروپایی کبد (EASL / European Association for the Study of the Liver) و بنیاد بین المللی کبد (International Liver Foundation / EILF ، به میزبانی موسسه WILTON PARk ( انجمن جهانی گفت و گوهای راهبردی) مستقر در بریتانیا ، آن را منتشر کرده اند.
این مطالعه که این جانب در آن همکاری داشته ام، تحت عنوان Advancing the global public health agenda for NAFLD: a consensus statement در سال ۲۰۲۰ آغاز و نتایج آن، ۲۷ اکتبر ۲۰۲۱ در مجله معتبر بین المللی nature reviews gastroenterology & hepatology منتشر شده است.
بیانیه حاصل از این مطالعه، با استناد به شواهد قوی، ابراز نگرانی کرده است که با وجود وقوع اپیدمی بیمناک «کبد چرب متابولیک» (غیرالکلی) ، مرگهای در حال افزایش چند برابری این بیماری طی دهه های گذشته و همچنین پیامدهای گسترده و سنگین بهداشتی، اجتماعی و اقتصادی آن، اما جامعه جهانی و در راس آن نظام سلامت عمومی، هنوز به بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) به اندازه سایر بیماری های مزمن غیرواگیر شایع ، توجه کافی نداشته ، هیچ جنبش جهانی بهداشتی در این زمینه شکل نگرفته و این بیماری همچنان غایب بزرگ در راهبردها و سیاستهای ملی و بین المللی بیماری های غیرواگیر بویژه چاقی ، دیابت ، بیماری های قلبی عروقی و سکته های قلبی و مغزی است.
امید فراوان وجود دارد این بیانیه که هدف اصلی آن تلاش جهت « تدوین و توسعه نقشه راه اقدام جهانی برای کنترل شیوع کبد چرب متابولیک»، «ایجاد سیستم سلامت پاسخگو به چالش بزرگ اپیدمی کبد چرب متابولیک» و «ارائه رویکردهای موثر در اپیدمیولوژی ، آگاهی ، مراقبت و درمان بیماری کبد چرب متابولیک» است، بتواند نقطه آغاز یک جنبش جدی برای انجام تغییراتی در مدیریت بیماری مهم، اما نادیده گرفته شده «کبد چرب متابولیک» باشد.
نگاهی به آمار تامل برانگیز از شدت شیوع بیماری کبد چرب متابولیک و افزایش مرگهای ناشی از عوارض این بیماری در جهان شاهدی قوی بر این نگرانی جدی دانشمندان در بیانیه صادر شده است.
اپیدمیولوژی بیماری کبد چرب متابولیک در جهان
۲۵ درصد افراد بزرگسال (یک چهارم جمعیت) و حدود ۸ درصد کودکان و نوجوانان یک تا ۱۹ سال جهان تحت تاثیرات بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) هستند که این رقم ، به دلیل شیوع فزاینده عوامل بسیار پرخطر بیماری شامل چاقی و کم تحرکی، سندرم متابولیک، فشار خون بالا، چربی خون بالا، دیابت نوع ۲ ، در آینده ای نزدیک به طور قطع افزایش چشمگیرتری خواهد یافت
منطقه خاورمیانه با ۳۲ درصد شیوع کبد چرب متابولیک، بیشترین بار این بیماری را متحمل می شود و پس از آن آمریکای جنوبی (۳۰ درصد) قرار داد.
دیابت نوع ۲، فشار خون بالا، چربی خون بالا، سکته های قلبی و مغزی و مرگهای زودرس، هپاتیت های مزمن، فیبروز کبدی (سیروز کبدی جبران شده)، سیروز کبدی پیشرفته (جبران نشده)، نارسایی کلیوی، بدخیمی های کبدی و خارج کبدی (سرطاهای روده بزرگ، رحم، تخمدان، مری و پستان ) عوارض جدی و بسیار خطرناک کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) هستند که به شکلی شتابنده و وسیع، بر سهم این بیماری و عوارض ناشی از آن در وقوع مرگهای زودرس جهان افزوده است
۸۰ درصد مبتلایان کبد چرب متابولیک، پیش از نارسایی کبدی، بر اثر سکته های قلبی و مغزی فوت می کنند!
اما آنچه که نگرانی جدی از تاثیر بیماری کبد چرب متابولیک بر مرگهای زودرس را عمق بیشتری بخشیده، مرگهای زودرس ناشی از بیماری های قلبی عروقی و سکته های قلبی و مغزی مبتلایان کبد چرب متابولیک است؛ چرا که ۸۰ درصد افراد مبتلا به بیماری های پیشرفته کبدی، قبل از فوت بر اثر این نارسایی ها، به علت بیماری های قلبی و عروقی و سکته های قلبی و مغزی جان خود را از دست می دهند و دچار مرگهای زودرس و خیلی زودرس می شوند!
به غیر از سکته های قلبی و مغزی، همچنین آمارها از دیگر عوارض بسیار پرخطر بیماری مدیریت نشده « کبد چرب متابولیک»، گواه محکمی بر علت بیم جدی دانشمندان از اپیدمی این بیماری است:
بر اساس مطالعات جهانی انجام شده، شمار مبتلایان «فیبروز کبد» (سیروز جبران شده ) ناشی از کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) در جمعیت بزرگسال جهان، طی سه دهه گذشته (۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷) بیش از دو برابر شده و به ۱۲۲ میلیون نفر رسیده است.
شمار مبتلایان سیروز کبدی پیشرفته (سیروز جبران نشده) ناشی از کبد چرب متابولیک (غیرالکلی ) در سه دهه گذشته ، سه برابر شده و به ۱۰ میلیون نفر رسیده است.
مرگهای ناشی از «سیروز کبدی» ناشی از کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) در جهان طی ۲۷ سال گذشته ، دو برابر شده و از ۸۹۹ هزار به ۱٫۳۲ میلیون مورد افزایش است.
سالهای زندگی همراه با ناتوانی ناشی از سیروز کبدی پیشرفته، از ۳۰٫۵ میلیون به ۴۱٫۴ میلیون سال رسیده است
آمارها پیش بینی می کنند که با گسترش اقدامات پیشگیرانه و درمانی برای هپاتیت بی و سی، بیماری کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) از این دو بیماری در علت اصلی ابتلا و مرگ ناشی از سیروز کبدی پیشی گیرند. به طوری که در حال حاضر سهم کبد چرب متابولیک در ابتلا به فیبروز کبد در جهان، ۹ میلیون مرگ و در مرگهای ناشی از سیروز کبدی، ۱۱۸ هزار مرگ بوده است.
اپیدمیولوژی بیماری کبد چرب متابولیک در کودکان و نوجوانان جهان:
زنگ خطر شیوع بیماری کبد چرب متابولیک در کودکان و نوجوان جهان هم به صدا درآمده است. بیانیه اخیر دانشمندان بین المللی حاضر در بیانیه، شیوع فزاینده بیماری کبد چرب متابولیک در بین کودکان و نوجوانان را زنگ هشداری برای افزایش شیوع این بیماری در دوران بزرگسالی می داند و با اذعان به این که اطلاعات اپیدمیولوژیک درباره شیوع بیماری کبد چرب متابولیک در بین کودکان و نوجوانان جهان ، بسیار کمیاب است و به تحقیقات بیشتری نیاز دارد ، به یک مطالعه متاآنالیز در سال ۲۰۱۵، استناد می کند که بر اساس آن، شیوع بیماری کبد چرب متابولیک در کودکان یک تا ۱۹ سال جهان ۷٫۶ درصد تخمین زده شده که این شیوع در کلینیک های چاقی کودکان و نوجوانان به ۳۴ درصد می رسد! ، شیوع کبد چرب غیرالکلی در بین این جمعیت طی سه دهه گذشته (۱۹۹۰ تا ۲۰۱۷) با افزایش سالانه ۱٫۳۵ درصدی مواجه بوده است.
اپیدمیولوژی بیماری کبد چرب متابولیک در ایران
اما آخرین مطالعات دقیق جهانی (مطالعه جهانی بار بیماری های گوارش با همکاری محققان ایرانی) نشان می دهد که شیوع بیماری کبد چرب غیرالکلی به عنوان یکی از حاضران در فهرست کشورهای چاق خاورمیانه، به حد نگران کننده رسیده است و ایران، همپای بسیاری از کشورهای جهان در حال تجربه اپیدمی کبد چرب متابولیک است:
دانشمندان نویسنده بیانیه هشدار می دهند با وجود آن که کشورها در حال تجربه اپیدمی جهانی بیماری کبد چرب متابولیک هستند اما درک کمی از اهمیت این بیماری، تدوین سیاستها و استراتژی های مورد نیاز و کسب آمادگی های کافی برای مدیریت بیماری وجود دارد.
بررسی ۲۹ کشور اروپایی نشان داده است که هیج یک از آنها برای رسیدگی به چالش کبد چرب متابولیک (غیرالکلی) آماده نبوده اند . یک مطالعه جهانی بر روی ۱۰۲ کشور در نقاط مختلف جهان نیز تصویر مشابهی را از نظر عدم آمادگی در برابر مدیریت بیماری ترسیم کرده است.
از این فراتر، بیماری کبد چرب متابولیک ، حتی در راهبردهای ملی مکتوب موجود درباره عوامل خطر بیماری های غیرواگیر هم مورد اشاره قرار نگرفته و تلاشها برای ادغام بیماری کبد چرب متابولیک در دستور کار بیماری های مزمن غیرواگیر بسیار شایع، به شدت ناکافی بوده است.
در بخش مهمی از بیانیه دانشمندان ، به ضرورت تغییر نام بیماری «کبد چرب غیرالکلی» به «کبد چرب متابولیک» اشاره شده است : کبد چرب متابولیک، یک بیماری چند سیستمی و بخشی از تظاهرات کبدی سندروم متابولیک است و رابطه دو سویه تنگاتنگی با آن دارد؛ اما عنوان “غیر الکلی” ترکیبی غیرمفید برای این بیماری است و در شرایط فقدان اجماع گسترده برای تغییر نام بیماری کبد چرب غیرالکلی، اصطلاح «NAFLD » / Nonalcoholic fatty liver disease به شکل رایج همچنان باقی مانده است. حال آن که، اصطلاحاتی با زیربنای متابولیک، علت شناسی بیماری را بهتر منعکس می کند و لذا اصطلاح « کبد چرب متابولیک» (MAFLD) / Metabolic Dysfunction–Associated Fatty Liver Disease ، بهترین جایگزین برای کبد چرب غیرالکلی (Nonalcoholic Fatty Liver Disease/ NAFLD) است و اجماع گسترده بر سر این نام، می تواند موجب پیشگیری از فقدان شفافیت و سردرگمی، تعریف دقیق تر چارچوبها و مدلهای مراقبتی و مدیریتی بیماری شود.
کنترل اپیدمی کبد چرب متابولیک، بدون کنترل عوامل خطر آن ممکن نیست. عوامل خطر بیماری کبد چرب متابولیک ، «سندرم متابولیک»، «دیابت نوع ۲» ، «فشار خون بالا»، «چربی خون بالا و «پرخوری، اضافه وزن و چاقی»، است.
در حال حاضر ۲۵ تا ۳۰ درصد ایرانی ها مبتلا به سندرم متابولیک هستند.
در ایران، ۷۰ درصد افراد، گرفتار «چاقی یا اضافه وزن» (۴۷ درصد اضافه وزن و ۲۳ درصد چاقی) هستند؛ ۹۰ درصد افراد هر دو جنس ، تحرک کافی ندارند و ۲۰ درصد دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاقی هستند. میزان مصرف کالری روزانه ایرانی ها طی دو دهه گذشته از ۲ هزار به ۳ هزار کالری رسیده و شمار افراد چاق از سال ۱۳۵۹ تا کنون ۵٫۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه وزن ۳٫۵ برابر شده است.
بیانیه دانشمندان برجسته علوم پزشکی جهان همچنین پیشنهادات مهمی را برای کسب آمادگی های سریع و کافی جهت مدیریت اپیدمی کبد چرب غیرالکلی، به نظام سلامت جهان و کشورها ارائه کرده و خواستار اقدامات فوری سیاستگذاران در زمینه این پیشنهادات است :
دکتر رضا ملک زاده، رییس انجمن متخصصین گوارش و کبد ایران
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند