۱۰ سال پیش در چنین روزهایی خبر یک دستاورد علمی بزرگ از دیوارهای یک مرکز تحقیقات زیست فناوری در اصفهان گذشت و نمودی عینی از توانمندی های علمی دانشمندان ایرانی را فراتر از مرزهای ایران به رخ کشید. به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران، پیش از ظهر شنبه هشتم مهرماه ۱۳۸۵ نمابری از پژوهشکده رویان رسید که خبر از دستاوردی بزرگ می داد. تولد دومین بره شبیه سازی ایران و خاورمیانه. یک موفقیت باارزش و تاریخی برای محققان ایرانی که به سرعت از رسانه های داخلی به خبرگزاری ها و روزنامه های بزرگ دنیا رسید و مهر تاییدی بر پیشرفتهای علمی ایران در مرزهای دانش روز دنیا زد. ۳۰ دقیقه از بامداد هشتم مهرماه ۱۳۸۵ نگذشته بود که غریو شادی محققان پایگاه تحقیقاتی اصفهان پژوهشکده رویان از تولد موفقیت آمیز بره شبیه سازی شده طی یک عمل سزارین، سکوت لحظات پر بیم و امید شبانگاهان را شکست. رویانا متولد شد تا رویای بنیانگذار فقید رویان را که کمتر از یک سال قبل در اوج بالندگی و شکوفایی علمی، ناباوارانه همکاران و یاران پرتلاش خود را در سفر به افقهایی بالاتر جا گذاشته بود جامه حقیقت بپوشاند؛ آمده بود تا داغ دل همراهان وفادار کاظمی را با به بار نشستن ماه ها تلاش خستگی ناپذیرشان مرهم بگذارد و خاطره تلخ تلف شدن نخستین گوسفند شبیه سازی شده توسط آنها که دو ماه پیش تر، دقایقی پس از تولد جان باخته بود را پاک کند. با تولد رویانا ایران به جمع حدود هشت كشور دارای توانايي شبيه‌سازي گوسفند پیوست در حالی که براساس تجارب آن كشورها، درصد پايداري جنين‌ها بين سه تا پنج درصد است و در بيش از ۹۲ تا ۹۳ درصد موارد دچار سقط مي‌شوند. دكتر محمد حسين نصر اصفهاني، رييس پايگاه تحقيقاتي پژوهشكده «رويان» در اصفهان درخصوص روند طرح شبیه سازی در این مرکز گفت: ۳۰ مورد انتقال جنين گوسفند شبيه‌سازي شده انجام شده كه به سه حاملگي منجر شده است كه يكي از آنها در شامگاه يازدهم مرداد ماه متولد شد كه دقايقي بعد از تولد به دليل نارسايي جفتي از دنيا رفت و دومين آنها بامداد هشتم مهرماه به دنيا آمد و سومي كه بايد بعد از آنها به دنيا مي‌آمد در ۹۰ روزگي سقط شد. وي با اشاره به اين كه جمهوري اسلامي ايران به عنوان نخستين كشور خاورميانه به فن‌آوري شبيه‌سازي دست يافته است درباره نحوه همانندسازي بره شبيه‌سازي شده گفت: بدين منظور ابتدا گوسفندي را به عنوان سند انتخاب كرده و نمونه‌اي از پوست لاله گوش گوسفند جدا كرده و سلول‌هاي فيبروبلاست آن را تكثير و نگهداري مي‌كنند و از طرف ديگر تخمدان گوسفنداني را كه در كشتارگاه ذبح مي‌شوند جمع آوري كرده و به آزمايشگاه منتقل مي‌كنند و در آنجا تخمك‌هاي نابالغ از تخمدان‌ها جدا شده و در محيط آزمايشگاه بالغ شده و سپس هسته اين تخمك‌ها توسط سوزنهاي بسيار ريز خارج شده و هسته سلول فيبروبلاست گرفته شده از بافت گوش گوسفند سند به جاي آن جايگزين مي‌شود. دكتر نصر اصفهاني خاطر نشان كرد: در ادامه با تحريكات الكتريكي و شيميايي رشد تخمك بازسازي شده آغاز شده و بين ۷ تا ۹ روز بعد جنين به رحم گوسفندي كه بدين منظور آماده شده منتقل مي‌شود و پس از ۳۰ روز سونوگرافي انجام مي‌شود و در صورتي كه جنين به حاملگي منجر شده باشد گوسفند تحت مراقبت قرار مي‌گيرد. رييس پايگاه تحقيقاتي اصفهان پژوهشكده رويان درباره روند پروژه شبيه سازي در پژوهشكده رويان جهاد دانشگاهي گفت: برنامه ما، ادغام پروژه شبيه سازي (کلونینگ) با پروژه سلول‌هاي بنيادي با هدف استفاده در بيماران قطع نخاع است. آن طور که دكتر سيد مرتضي حسيني، عضو هيأت علمي پژوهشكده (پژوهشگاه) «رويان» و عضو تيم شبيه‌سازي اعلام کرد: رویانا نمونه شبیه سازی شده گوسفندی نر از نژاد افشاری با سنی حدود پنج تا نه ماه بود كه در زمان تولد رویانا به حدود يك سال و نه ماه تا دو سال رسیده بود.
به گفته دکتر گورابی، رییس پژوهشکده رویان جهاد دانشگاهی که چندی بعد به پژوهشگاه ارتقا یافت، نخستين گوسفند شبيه‌سازي كشور كه جنين آن از طريق انتقال هسته يك سلول بالغ از غضروف گوش گوسفند به درون تخمك بدون هسته گوسفند ديگري به دست آمده بود، حدود ساعت ۱۰ شب روز چهارشنبه يازدهم مرداد در پايگاه تحقيقاتي پژوهشكده «رويان» در اصفهان متولد شده بود اما علي‌رغم تلاش‌هاي دامپزشكي فراواني كه صورت گرفت این گوسفند ماده به دليل عوارض زايمان نتوانست بيش از چند دقيقه ادامه حيات دهد با اين حال آزمايش‌هاي مولكولي بر اساس ماركرهاي STR مويد صحت انجام همانندسازي بود.
از گوش یک گوسفند تا رحم مادر
در روند شبيه‌سازي (کلونینگ) هسته يك سلول بالغ غيرجنسي (پيكري) در تخمكي كه هسته آن خارج شده است، جايگزين شده و پس از فرآيندي خاص، جنين‌هاي حاصله از طريق جراحي به رحم گوسفند ماده منتقل مي‌شود. پس از حاملگي و زايمان موجود حاصله كاملا همانند موجودي است كه سلول پيكري از آن گرفته شده است. 
رویانا یکی، دو شب اول را در انکوباتور ماند و از آنجا كه مادر اين بره هفت روز قبل از ترم، سزارين شده بود و به منظور پیشگیری از بروز عفونت، تحت آنتي‌بيوتيك تراپي قرار گرفته بود در تغذيه رویانا به جای شير مادر از شير يك گوسفند ديگر كه تقريبا دو روز زودتر از مادر بره شبيه‌سازي شده زايمان كرده بود استفاده شد. با توجه به این که مادر غريبه كه بره‌اش هم كنارش بود به «رويانا» توجهي نداشت و حتی احتمال می رفت كه به بره شبيه‌سازي شده آسيب بزند، در تغذیه رویانا از شیشه (پستانک) استفاده شد.
این روش در تغذيه دالی – اولين گوسفند شبيه‌سازي شده دنيا – هم تجربه شده بود که حتي بعد از گذراندن مرحله شيرخوارگي و در زماني كه علف مي‌خورد هم به صورت دستي تغذیه شده بود.
بازتاب گسترده تولد گوسفند شبیه سازی در ایران
تلاش پژوهشگران ايراني در توليد حيوان همانندسازي شده از ابتدا توجه رسانه های خارجی را به خود جلب کرده بود به طوری که تولد نخستین گوسفند شبیه سازی ایران و خاورمیانه که ۱۱ مردادماه ۸۵ دقایقی پس از تولد تلف شد هم بازتاب وسيعي در خبرگزاري‌ها و مطبوعات اروپا، آمريكا و منطقه داشت.
خبرگزاري آسوشيتدپرس، شبكه خبري بي‌بي‌سي، فاكس نيوز، لايف نيوز، شبكه سي بي اس، يو اس نيوز، مجله ساينتيست، روزنامه گاردين چاپ انگلستان، روزنامه USATODAY چاپ آمريكا، گلف نيوز، جردن فالز نيوز، AGE استراليا و ده‌ها رسانه خبري در سراسر جهان به بازتاب موفقيت دانشمندان زيست‌فن‌آوري ايران پرداختند.
روزنامه انگليسي «گاردين» در گزارش ويژه علمي ــ تحقيقاتي خود با اشاره به موفقيت محققان پژوهشكده «رويان» نوشت: به گفته متخصصان، دانشمندان ايراني، جهش تاريخي و قابل توجهي صورت داده‌اند و با زنده به دنيا آوردن نخستين گوسفند شبيه سازي شده خاورميانه، گام بلندي در عرصه تحقيقات تكنولوژيك برداشتند.
اين روزنامه ادامه داد: اين گوسفند شبيه سازي شده كه در پژوهشكده رويان اصفهان چشم به جهان گشود، ثمره تلاش چندين ماهه محققان اين مركز بوده است.
به نوشته اين روزنامه، اين گوسفند گرچه پس از چند دقيقه از به دنيا آمدنش به دليل مشكلات تنفسي تلف شد، با اين حال به گفته متخصصان، تولد زنده آن نقطه عطفي علمي براي ايران بوده و در حقيقت پايه‌گذار تلاش‌هاي ديگر براي توليد حيوانات شبيه سازي شده است.
روزنامه گاردين همچنين با اشاره به اظهارات دكتر رضا ساماني، مدیر وقت روابط عمومي پژوهشكده رويان در خصوص اين رويداد مهم علمي و به نقل از وي نوشت: ما هنوز راضي نشده‌ايم و ادامه خواهيم داد تا زماني كه حيوان شبيه‌سازي شده‌اي را توليد كنيم كه زنده بماند.
در همين حال خبرگزاري آسوشيتدپرس نيز به انعكاس ابعاد گوناگون اين رويداد مهم علمي ــ پژوهشي پرداخت.
اين خبرگزاري با اشاره به زنده به دنيا آمدن اين گوسفند شبيه سازي شده در پژوهشكده رويان، نوشت: اين رويداد مهم علمي بخشي از تلاش‌هاي ايران براي تبديل شدن به مركز منطقه‌اي تحقيقات پزشكي، هوافضا و هسته اي است.
در ادامه گزارش آسوشيتدپرس به اين نكته اشاره شده كه برنامه شبيه سازي گوسفند در پژوهشكده رويان اصفهان از حمايت شخصيت‌هاي مذهبي در اين كشور برخوردار بوده‌است كه در عين حال با انجام آزمايش‌هاي مربوط به شبيه سازي انساني ابراز مخالفت كرده‌اند.
به نوشته اين خبرگزاري اين گوسفند در حالي به دنيا آمد كه پيش از اين نيز دانشمندان انگليسي طي سال‌هاي گذشته گوسفندي به نام «DOLLY» را با شبيه سازي ژنتيكي به دنيا آوردند و از آن زمان به بعد جهش قابل توجه جهاني در زمينه تحقيقات سلولي صورت گرفته است.
روزنامه هندي «تايمز آو اينديا» هم با گزارش تولد نخستين گوسفند شبيه سازي شده در خاورميانه در ايران نوشت: اگرچه این حیوان پس از دقايقي به دليل مشكل تنفسي جان باخت اما اين يك پيروزي نسبي براي دانشمندان ايراني بود.
همچنين شبكه خبري فاكس نيوز در گزارشي مفصل از اين رويداد مهم نوشت: ايراني‌ها صاحب نخستين گوسفند شبيه سازي شده خاورميانه شدند، آن هم زنده.
دكتر حسيني درباره مشكل بره شبیه سازی شده اول كه يازدهم مرداد ماه آن سال دقایقی پی از تولد تلف شد نیز گفت: گوسفند اول كه در زمان سزارین تقريبا هم سن رویانا بود با مشكل جفت – كه در كنار مشكل ريه – يكي از دو مساله تقريبا مشترك در تمام موارد كلونينگ (شبيه‌سازي) است، مواجه بود. بره اول با اينكه با جفتي حاصل از جنين شبيه‌سازي شده و بالتبع ضعيف‌تر زندگي مي‌كرد، تا روز صد و چهل و سوم بارداري خيلي خوب دوام آورد و در آخرين سونوگرافي هم در رحم مادر ضربان قلب طبيعي داشت و قرار بود در روز صد و چهل و پنجم بارداري زايمان كند ولي شامگاه روز صد و چهل و سوم در سونوگرافي چكاپ، علائم نكروز (علائم اوليه جدا شدن جفت در هنگام زايمان كه به قطع خون‌رساني به جنين منجر مي‌شود) مشاهده شد كه به دليل غيرمنتظره بودن اين عمل و نداشتن تجربه در برخورد با اين مورد و مشكلاتي كه در انتقال آن به محل جراحي پيش آمد با حضور تعداد كمی از متخصصان متولد و پس از چند دقيقه تنفس غيرطبيعي با کاهش تدریجی ضربان قلب از بین رفت.
«کپی» ادامه عمر «اصل» را زندگی کرد؟
این عضو هيأت علمي پژوهشكده رويان در همان روزهای نخست تولد رویانا درباره عمر پيش‌بيني شده براي اين قبيل حيوانات همانند سازي شده گفت: يك تئوري وجود دارد كه براساس آن موجودات همانندسازي شده در واقع ادامه عمر موجود اوليه را زندگي مي‌كنند، چون سلول اوليه كه موجود همانندسازي شده از آن گرفته شده، ماه‌ها يا سال‌ها در بدن موجود اوليه زندگي كرده و بارها و بارها تقسيم شده و بارها دنباله تلومري DNA ژنوم آن كوتاه‌تر شده است. براساس اين تئوري كه در گوسفند دالي هم ثابت شد، دنباله تلومري DNA موجود همانندسازي شده از موجود اصلي كه منشاء آن است كوچكتر است كه البته اين تئوري كاملا اثبات نشده است.
پیش بینی حسینی متاسفانه در ۲۸ بهمن ماه ۱۳۸۸ با مرگ آسان رویانا توسط محققان رویان برای پایان دادن به رنج ناشی از نارسايي مزمن كبدي محقق شد.
شبیه سازی فرجام تلخ دالی برای رویانا!
پژوهشگاه رویان، سوم اسفندماه ۸۸ خبر تلف شدن رویانا را به رسانه ها اعلام کرد.
دكتر عبدالحسين شاهوردي، معاون پژوهشي پژوهشگاه رويان جهاد دانشگاهي گفت: «رويانا» سومين سال زندگي خود را با دردهاي مزمن و نامشخص در ناحيه بطني آغاز كرد كه معاينات مكرر انجام شده توسط تيم دامپزشكي قادر به تبيين عارضه خاصي نبود. در طول سال، يكي، دو بار كسالت پيدا كرد كه مشكلش موقتا حل شد اما در بار آخر كه از نيمه بهمن ماه تا روز مرگ رويانا ادامه داشت مشكل به شكلي بود كه پژوهشگران نتوانستند شاهد زجر كشيدن حيوان باشند و ناگزير گزينه مرگ آسان رويانا را انتخاب كردند.
وی با بيان اين كه معمولا گوسفندان در حدود پنج تا شش سال عمر مي‌كنند و با توجه به بحث‌هاي توليدمثل و گوشتي و به علت بحث مهم اقتصادي، عمر كوتاهي دارند، گفت: در خصوص حيوانات شبيه سازي شده سندرم مرگ زودرس اين حيوانات مطرح است و علت مرگ رويانا هم كمبود دانش و تجربه و شناخت مكانيزم‌هاي مرتبط با اين زمينه بود.
شاهوردي افزود: در حوزه علوم دامپزشكي به علت اينكه گاو حيوان قيمتي و با ارزش‌تري است دانش دامپزشك‌هاي ما از اين حيوان زياد است اما در مورد گوسفند به علت قيمت پايين تر سطح دانش و تجربه دامپزشكان كمتر بوده و بسياري از بيماريها كه در اين حيوان رخ مي‌دهد ثبت و ضبط نمي‌شود به طوري كه وقتي گوسفندهاي عادي را هم مي‌كشند جگر مناسبي براي مصرف ندارند.
معاون پژوهشي پژوهشگاه رويان با بيان اينكه توليد رويانا طليعه حركت نوين دانش بيوتكنولوژي كشور در جهت توليد داروهاي نوتركيب بوده است، تصريح كرد: اولين گوسفند شبيه سازي شده جهان به نام «دالي» هم که در جولاي سال ۱۹۹۶ ميلادي متولد شده بود در فوريه سال ۲۰۰۳ ميلادي در پی نارسايي ريوي برای خلاصی از زجر بيماري معدوم شد.
وي در پاسخ به اين سوال كه آيا رويانا در طول زندگي جفتگيري داشته است گفت: بر اساس بررسي‌ها و براي جلوگيري از برخي مشكلات رويانا در طول دوران حياتش جفتگيري نكرد.
رویانا، سرآغاز تولد حیوانات شبیه سازی شده و تراریخته در کشور
با تولد رويانا دريچه علمي جديدي به روي محققان كشور باز شد به طوری که با تجربيات حاصل و بهینه سازی تكنيك‌هاي به كار رفته، حنا – نخستین بز شبیه سازی در ایران – در فروردین ۱۳۸۸ و در پی آن چندین بزغاله شبیه سازی شده دیگر متولد شدند. در این بین شبیه سازی موفق گاو با تجربه تلخ از دست رفتن نخستین گوساله های شبيه سازي شده خاورمیانه به نام های «بنيانا» و «تامینا» – به ترتیب در تیر و مهر ۸۸ و به فاصله هفت و سه روز پس از تولدشان – همراه شد تا نشان دهد كه بزها بهترين گزينه براي توليد حيوانات شبيه سازي شده تراريخته هستند. این رشته تحقیقات با تولد «شنگول» و «منگول» – نخستین حیوانات تراریخته ایران و خاورمیانه بزغاله‌هاي تراريخته حاوي ژن توليد فاكتور ۹ انعقاد خون انساني – در بهمن ماه ۸۸ کامل شد.
رویانا، نماد دانش زیست فناوری ایران، سر پاست
گفتني است، جسد «رويانا» اولين حيوان شبيه سازي شده خاورميانه، پس از تاكسيدرمي در پژوهشگاه رويان نگهداري مي‌شود تا براي هميشه به عنوان نماد توانمندي دانش بيوتكنولوژي كشور در معرض ديد همگان باشد.
اگر چه رويانا تولد خود را مديون فن‌آوري شبيه سازي بود، ولي دانش نوين بيوتكنولوژي كشور هم جهش عظيم خود را مديون اعتبار و نيروي برخاسته از نام «رويانا» مي‌داند.
انتهاي پيام
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند