اواخر مرداد ۱۴۰۰ است و ما در سربالایی پیک پنجم کرونا قرار داریم. با بیش از ۱۰۰ هزار (فقط آمار رسمی) ایرانی خفته در گورهایی که فاصله بلعیدن هموطنان ما را به چند دقیقه یک بار رسانده اند؛ ۱۶۹ شهر در وضعیت قرمز که خدا کند از شدت شرم جاده هایی که در متن خود انبوهی از مسافران مدیریت نشده و بی توجه به شرایط موجود را در خود جای داده بودند و تجمعاتی که تن به رعایت پروتکل ها ندادند، روزگارمان سیاه تر نشود؛ صفهای طولانی بیماران نگران مقابل داروخانه ها؛ ایجاد بازارسیاه دارو؛ پرشدن ظرفیت بیمارستانها و جان باختن شمار زیادی از هموطنان به دلیل کمبود تجهیزات اکسیژن و تخت های بیمارستانی، کندی غیرقابل بخشش در واکسیناسیون که سیاستگذاران آن حتی از یک پیش بینی کاملا واضح «عدم امکان کنترل سرعت بالای امواج کرونا با اتکای صرف به تولید واکسن داخلی و لزوم سرعت بخشی به واردات واکسن» عاجز بودند؛ کادر درمان خسته و از پای افتاده ؛ و اکنون جهانی که در حیرت قدرت ما در مهار کرونا مانده است؛ مایی که غرور ملی مان آسیب ندید! مایی که تپش های قلب نمکی، وزیر بهداشت روحانی که با فراز و فرود بیماری کرونا تنظیم شده است، برایمان همچنان سرود «کارستان واکسن» می خواند و شادمانه از معرکه شکست کرونا در داخل، به فکر مدیریت کرونا در سایر کشورهاییم!
به گزارش دیده بان علم ایران، در شرایطی که هیچ خبر امیدبخشی از نجات «فوری» از وضعیت موجود با ۷ واکسن وعده داده شده تولید داخل نیست، شاهد اتفاقات عجیب در صرف سرمایه های مالی درمان دارویی در بحران این پاندمی هستیم.
اظهارات ۲۴ مرداد ماه دکتر قانعی، رییس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کووید – ۱۹ در مصاحبه با سیما که بازتاب فراوانی یافت، موجب شگفت زدگی و اندوه عمیق شد.
او از صرف ۵ هزار میلیارد تومان برای داروی رمدسیویر در فرایند درمان کووید -۱۹ خبر داد و گفت: مصرف این دارو طی مدت دو هفته در مرداد ماه امسال، برابر مدت زمان شش ماهه در سال ۹۹ بوده است! و یادآور شد در کشور تحریم زده ای که باید دستانش برای دریافت مواد اولیه دارویی، پر از ارز باشد، این پول می توانست صرف تجهیزات اکسیژن در بیمارستانها و دستگاه اکسیژن به بیماران در منزل به شکل قرضی و سایر مراقبتهای بهداشتی در آی سی یو و حمایت مالی از کادر درمان در بیمارستانها شود.
به اذعان برخی مسوولان ذیربط در ستاد ملی مقابله با کووید -۱۹ نیز، مصرف خرداد ماه رمدسیویر ۶۰۰ هزار عدد بوده و در اواسط مرداد به دو میلیون و ۲۵۰ هزار عدد رسیده و تا آخر مرداد ۸ برابر و احتمالا تا ماه های آینده نیز چندین برابر این ارقام خواهد شد! تجویز و مصرف رمدسیویر در ایران تا بدانجا روند افزایشی خود را ادامه داد که به گفته دکتر شانه ساز، مصرف رمدیسیور فقط ظرف ۷۲ ساعت ۱۰ برابر شد! همچنین به گفته مدیرکل داروی وزارت بهداشت مصرف رمدسیویر تا پایان مرداد به ۵ میلیون ویال خواهد رسید.
افزایش حیرت انگیز مصرف رمدسیور که با هر عدد آن یک سرم مصرف می شود، همچنین موجب کمبود شدید سرم در کشور و اضافه شدن مشکلی بر مشکلات موجود شد. این افزایش صعودی و نگران کننده مصرف رمدسیویر همچنین ایجاد بازار سیاه برای این دارو را به دنبال داشت ؛ تا آن جا که به گفته رییسی، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا، رمدسیویر که قیمت دولتی تولید داخل آن ۷۰۰ هزار تومان و نمونه خارجی آن یک میلیون و ۱۰۰ تا یک میلیون و۲۰۰ هزار تومان است، در بازار سیاه به مبلغ ۲۵ میلیون تومان به فروش می رسد!
وی یکی از دلایل این موضوع را درمان سرپایی ۱۵۰ هزار بیمار با رمدسیور دانسته و البته اضافه کرد که یک حجم عظیمی از این دارو در بخش دولتی صرف شده اما با این حجم از تولیدات این دارو در داخل کشور انتظار وجود نداشت که رمدسیویر با کمبود مواجه شود. کمبود داروی رمدسیویر درحالی مورد اشاره می گیرد که ۷ کارخانه در ایران در حال تولید داروی رمدسیویر هستند.
لب گزیدن و تاسف عمیق از صرف ۵ هزار میلیارد تومان برای داروی رمدسیویر درشرایطی که بیماران ما جان خود را بر اثر کندی واکسیناسیون و کمبود تجهیزات اکسیژن از دست می دهند، درحالیست که به گفته دکتر قانعی ، بی اثر بودن یا کم اثر بودن رمدسیویر در درمان بیماران مبتلا به کرونا در مطالعه کارآزمایی بالینی سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید -۱۹ که ایران نیز در آن مشارکت داشت به اثبات رسید و نتایج آن در مجله معتبر پزشکی جهان، نیوانگلند منتشر شد.
مهر ماه ۹۹، دکتر ملک زاده، معاون تحقیقات مستعفی وزیر بهداشت که بعدها (۳۰ آبان ماه ۹۹) در اعتراض و انتقاد شدید به آن چه «مدیریت بسیار غلط و پرنقص وزیر بهداشت در پاندمی کرونا، اظهارات غیرعلمی و ناشی از شتابزدگی در مورد تولید واکسن ایرانی کرونا و ادعاهای بی اساس در خصوص موثر بودن داروی گیاهی درمان کرونا و عدم درک درست از پژوهش و تحقیق» خواند و پس از هجمه وزیر بهداشت به تحقیقات نظام سلامت استعفا داد از بی اثر بودن داروی رمدسیویر بر درمان بیماران مبتلا به کرونا خبر داده بود. او که آن زمان ، عضو کمیته اجرایی مطالعه بزرگ کارآزمایی بالینی سازمان بهداشت جهانی برای درمان کووید -۱۹ بود با استناد به نتایج این مطالعه پس از چندین ماه بررسی و کارآزمایی بالینی چهار داروی رمدسیویر، لوپیناویر، اینترفرون و هیدروکسی کلروکین که نتایج آن در مجله مشهور پزشکی نیوانگلند منتشر شد گفت: بازوهای درمانی تحت کارآزمایی بالینی شامل چهار داروی مورد اشاره ، تاثیری بر درمان، کاهش طول بستری، نیاز به تهویه مکانیکی و مرگ ناشی از بیماری در مبتلایان به کووید -۱۹ بستری در بیمارستانها ندارد و بر اساس این مطالعه داروی ضدویروسی رمدسیویر بر شانس زنده ماندن بیماران مبتلا به کووید ناچیز یا کاملا بی تاثیر است.
وی بر اساس شواهد قابل اتکای این مطالعه که با مشارکت ۱۱ هزار بیمار از ۴۰۵ بیمارستان در ۳۰ کشور از شش منطقه جهان از جمله ایران انجام شده بود، وضعیت بهبودی بیمارانی که درمانهای ذکر شده را دریافت نکرده بودند، همانند بیماران دریافت کننده این داروها توصیف کرد.
رمدسیویر، داروی ضدویروسی است که برای نخستین بار توسط شرکت گیلیاد برای درمان ابولا و عفونتهای ویروسی ماربورگ ساخته و تولید شد و با بروز پاندمی کرونا، به دلیل خاصیت مقابله با ویروسهای تک رشته ای RNA مثل ویروسهای تنفسی و خانواده کرونا شامل سارس و مرس، در دست مطالعه برای درمان ویروس حاد تنفسی کرونا نیز قرار گرفت و وارد بازوی درمانی تحت بررسی در بزگترین مطالعه کارآزمایی بالینی درمان کووید -۱۹ سازمان بهداشت جهانی قرار گرفت که در نهایت اثربخشی آن در بهبود بیماران مبتلا به کرونا، مردود و بسیار ناچیز اعلام شد.
در ایران، پس از اعلام نتایج مطالعه کارآزمایی بالینی سازمان بهداشت جهانی، رمدسیویر از فهرست راهنمای کشوری درمان کووید -۱۹ حذف نشد. بر اساس این پروتکل ، تجویز رمدسیویر برای درمان بیماران با درگیری ریوی و هیپوکسیک ( نیاز به مصرف اکسیژن مکمل) توصیه شده است.
طبق گفته دکتر قانعی، رییس کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا، رمدسیویر به طور کامل از پروتکل کشوری درمان کووید -۱۹ حذف نشده اما برای بیماران الزامی تلقی نمی شود. پزشکان این اختیار را دارند که آن را برای بیماران تجویز کنند. تمام بیماران به رمدسیویر نیاز ندارند و تبعات استفاده از رمدسیویر در درمان بیماران متوجه پزشک تجویز کننده است.
وی در همین حال گفت که ما در پروتکل کشوری، فعلا و به احتمال زیاد، داروی ضد ویروس قطعی برای درمان کرونا نخواهیم داشت.
۵ دی ماه ۹۹ نیز وزارت بهداشت استفاده از رمدسیویر را با وجود تاثیر اندک آن فقط در قالب مطالعات کارآزمایی بالینی و با ثبت اطلاعات دقیق همراه دانست و تاکید کرد که مسوولیت مدیریت دارو با معاونت بهداشت دانشگاه های علوم پزشکی است. اما به قول دکتر قانعی، آنچه در روند تجویز کرونا اتفاق افتاده نشان می دهد دستورالعمل کمیته علمی ستاد ملی مقابله با کرونا درست رعایت نشده است.
داروی رمدیسیویر که به گفته مسوولان بهداشتی قرار بوده یک داروی بیمارستانی و آن هم برای برخی از بیماران با شرایط دریافت این دارو، مصرف شود، امروز به مرزی از مصرف در ایران رسیده که به گفته دکتر شانه ساز ، رییس سازمان غذا و دارو ، چنین الگوی مصرفی را در هیچ کشوری از دنیا نمی بینیم.
چه کسانی مسوول نظارت بر انحراف از دستورالعمل کشوری درمان کووید -۱۹ هستند؟
مسوولان مربوطه از سویی رمدسیویر را یک داروی بیمارستانی برای برخی بیماران مبتلا به کووید- ۱۹ که دچار درگیری ریوی و هیپوکسیک ( نیاز به مصرف اکسیژن مکمل) دارند اعلام می کنند و از سویی پزشکان را در تجویز آن مختار و البته تبعات استفاده از آن برای بیمار را متوجه پزشک تجویز کننده و صرف ۵ هزار میلیارد تومان برای مصرف رمدیسیویر را نیز تا حدی نتیجه انحراف از دستورالعمل کشوری درمان کووید-۱۹ می دانند!
سوال این است که کجای این تصمیم و این روند، با نظارت دقیق و مدیریت کارآمد بحران کرونا در کشور ، آن هم در شرایطی که هزینه های زیادی روی دست بیماران قرار داده است، سنخیت دارد ؟ آیا صرف انتشار راهنمای کشوری درمان کووید -۱۹، کافی است یا مدیریت و نظارت بر مصرف دارو، جزو وظایف بخشهای مرتبط در وزارت بهداشت بوده است؟ آیا مسوولان نظارتی می توانند با انداختن توپ به زمین پزشکان تجویز کننده، بدون نظارت کافی بر روند تجویز و مصرف رمدیسیور از مسوولیت خود شانه خالی کنند؟ اگر رمدیسیویر داروی بیمارستانی است ، چگونه از داروخانه ها با صفهای طولانی بیمارانی سردرآورده که نسخه های تجویزی پزشکان غیرمراکز درمانی سرپایی و بیمارستانها را در دست دارند؟ و در نهایت بازار سیاه دارو با قیمت گزاف ۲۵ میلیون تومان چگونه شکل گرفت؟
مشکل مهم در کشور ما همواره فرافکنی ها بوده است. وقتی در واکسیناسیون دچار عقب ماندگی مرگبار برای هموطنان می شویم از بدعهدی کشورهای دوست می گوییم اما از ناتوانی در پیش بینی این بدعهدی و علت این که چرا از معرکه در واکسن داخلی آن هم در شرایط انتشار فوق سریع ویروس که ما را نیازمند تسریع فوق العاده در روند واکسیناسیون با واکسنهای وارداتی می کرد و نیافتن راه چاره نهایی هیچ نمی گوییم. وقتی متوجه صرف ۵ هزار میلیارد تومان برای دارویی می شویم که مطالعات متعدد بی اثر یا کم اثر بودن آن را تایید کرده اند و شواهد علمی قوی جهانی را پشتوانه خود دارند، پزشکان تجویز کننده را مسوول تبعات مصرف آن برای بیماران می دانیم ! وقتی در بن بست قرار می گیرم، به تحقیقات نظام سلامت ناروا می گوییم که راه را به سیاستگذاران بدرستی نشان نداده، وقتی برای راه نشان داده شده تحقیقات نظام سلامت که بارها نتایج آنها اطلاع رسانی شده، ارزشی قائل نمی شویم و شکست می خوریم، به دنبال مقصران تازه می گردیم! تنها کاری که نمی کنیم کم کردن شعله شعارها و بالا بردن سطح عمل به مسوولیتهاست!
البته جامعه ما به این وضعیت عادت دارد و این فقط یک نمونه از سوء مدیریت و فقدان دانش و نظارت کافی در مدیریت بحران است.
یادمان نرفته است که در میانه های بحران کووید -۱۹ و در حالی که کشورهای جهان مشغول تدارکات واکسن بودند، محققان تراز اول پزشکی این کشور را درگیر حواشی تحمیلی و ساخته و پرداخته برخی از مدعیان طب سنتی و جریان مخرب شبه علم، درباره درمان کووید -۱۹ با داروهای گیاهی که کوچکترین تاثیری در درمان کرونا نداشتند و از هیچ شواهد علمی و تحقیقاتی برخوردار نبودند، کردیم و بخشی از فرصتها را سوزاندیم.
وضعیت فعلی مدیریت بحران کرونا در کشور چه در مدیریت بهتر مردم در رعایت پروتکل های بهداشتی ، سفرها و تجمعات، چه در کندی واکسیناسیون، چه در هدر رفتن سرمایه های مالی در مصرف نادرست داروها، چه در ادعاهای بی اساس شبه علم و همه موارد فرصت سوز دیگر، ترکیبی از بی دانشی، شعارگرایی، ناکارآمدی ، مسوولیت نشناسی و محصولی از سمبه پرزور یک تفکر شکست خورده است که هیچ گاه به علم و شواهد قدرتمند علمی تحقیقات معتبر ملی و جهانی، اعتقاد نداشته، خود را مجاز به مداخله در بسیاری از امور تخصصی علمی دانسته و همواره از پاسخگویی مبرا و مستثناست!
یادداشت: دیده بان علم ایران
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند