متون کهن می گویند تاریخچه دانش پزشکی و مداخلات سلامت در ایران به دوران باستان بازمی گردد: اوستا کتاب مقدس زرتشت، درجات پزشکی و اخلاق پزشکی را شرح داده است و یافته های باستان شناسی، شواهدی قوی از شیوه های درمانی و جراحی در ایران ارائه می کنند؛ سرزمینی با تمدن ۵ هزار ساله و سابقه ۳ هزار ساله در ایجاد اولین دولت مستقل در «هگمتانه» با شکوهش، برخوردار از دانشمندان، فیلسوفان، حکما و اطبای نامداری همچون ابن سینا با کتاب «قانون» که قرنها مرجع اصلی دانش پزشکی بود، زکریای رازی و مشاهیری که هر یک با آثار درخشانشان، مشعل علم را طی قرون تاریک، روشن نگاه داشته و نقش موثری در بیداری علمی جهان داشتند. دانشگاه جندی شاپور، موسسه دارالفنون، اولین دانشکده طب و دانشگاه تهران هر یک نقطه عطفی در توسعه دانش پزشکی و مراقبتهای بهداشتی در ایران بوده اند.
اما سلامت در این سرزمین، با چنین پشتوانه تاریخی عظیمی در دانش پزشکی، چه چهره ای در برابر تندباد وقایع سیاسی ، اقتصادی و اجتماعی طی قرون گذشته از انقلاب مشروطه، تاسیس مجلس قانونگذار، تغییر سلسله قاجار، روی کار آمدن سلسله پهلوی، اشغال ایران توسط انگلیس و شوروی سابق، ملی شدن صنعت نفت وکودتا گرفته تا وقوع انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی عراق علیه ایران و اعمال تحریمهای بی سابقه بر ضد ایران، از سوی آمریکا و متحدانش، یافته و چگونه خود را حفظ کرده است؟ به کدام دستاوردها رسیده و چه چالشهایی را پیش رو دارد؟
به گزارش دیده بان علم ایران، بیش از ۴۰ محقق ایرانی، در مقاله ای تحت عنوان «Iran in Transition» (ایران در گذار) که آوریل ۲۰۱۹ در مجله بین المللی لنست منتشر شده، به طور وسیعی به بررسی وضع سلامت در ایران طی قرون گذشته تا حال حاضر پرداخته اند .
آنچه می خوانید تصویری است که این محققان ایرانی از تاثیر وقایع یاد شده بر سلامت در ایران و نیز چالشهای پیش روی آن ارائه کرده اند:
تحولات مهم سیاسی اجتماعی موثر بر سلامت ایران
کمبود شدید امکانات بهداشتی، قحطی، خشکسالی، فقر، گرسنگی و سوء تغذیه، امید به زندگی پایین، نرخ بالای مرگ و میر کودکان (۵۰ درصد) و مادران به دلیل بارداری های مکرر غیرایمن، مرگ زودهنگام نوزادان بر اثر اسهال و بیماری های عفونی ، تیفوس، وبا، سرخک، طاعون، سل، مالاریا و … چهره سلامت در دوران قاجار ( ۱۷۹۴-۱۹۲۵ ) را تحت تاثیرات شدید قرار داده بود؛ اما امیرکبیر ، نخست وزیر نامدار ناصرالدین شاه ، نه فقط با اقدامات وسیعش، علیه بیماری های عفونی به پا خاست تا آنها را کنترل کند و تا حدی هم موفق بود، بلکه با مشاهده این اوضاع، توسعه دانش پزشکی در ایران را یک ضرورت دید و برخی اقدامات دیگر در این زمینه را نیز به مجموعه تلاشهای خود افزود.
آثار به جا مانده از ایرانیان باستان در پزشکی و مجموعه اقدامات انجام شده در ادوار مختلف برای درمان و کنترل بیماری ها نشان می دهد حفظ سلامت و بهداشت عمومی با فرهنگ این کشور، درآمیخته است. پس از قاجار، سلسله پهلوی نیز با وجود جنگ جهانی ، اشغال کشور توسط نیروهای متفقین (انگلیس و شوروی)، مشکلات عظیم همچون ادامه فقر، گرسنگی، قحطی، بیماری های عفونی، مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال (از هر سه کودک ایرانی زیر ۵ سال، یک کودک فوت می کرد ) نرخ باروری بالا در ایران که در آن زمان یکی از بالاترین نرخهای باروری در جهان بود، سبب رکود در اقدامات نشد بلکه در این دوران، ما در نهایت، شاهد تاسیس دانشگاه تهران و توسعه برخی مراقبتهای بیمارستانی بر پایه بهداشت عمومی هستیم؛ هر چند که دسترسی به خدمات درمانی، محدود به چند بیمارستان و کلینیک ، آن هم فقط در پایتخت و چند شهر بزرگ کشور بود. تاثیر وقایع سیاسی اجتماعی بر سلامت عمومی در ایران طی آن دوران در حالی ادامه می یافت که طی سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۷۹ (سه دهه قبل از وقوع انقلاب اسلامی) افزایش سه برابری جمعیت را تجربه کرده بود
سلسله پهلوی سقوط کرد و ایران شاهد پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹ شد. اما درست یک سال بعد، این کشور، تحت حمله متجاوزانه عراق به خاک خود به فرمان صدام حسین قرار گرفت. جنگی مهیب و ویرانگر با هزاران کشته و مصدوم و خسارات فراوان در طول ۸ سال! و این همه ، قطعا سلامت در ایران را در ابعاد جسمی و روانی تحت تاثیرات شدید قرار داده بود!
جنگ ۸ ساله به پایان رسید؛ ایران که هنوز زیر بار فشار آثار یکی از مهیب ترین جنگهای تاریخ قرار داشت، با بی سابقه ترین تحریمها در طول تاریخ، از سوی آمریکا و متحدانش مواجه شد؛ این تحریم ها که تا کنون به مدت چهل سال طول کشیده و عمدتا عرصه اقتصادی را هدف گرفته اند، بخش سلامت ایران را نیز به دلیل ایجاد محدودیت شدید در دسترسی ایرانیان به داروها و تجهیزات پزشکی در بازار جهانی تحت تاثیر قرار داده است. تحریمها ، اگرچه به دنبال توافق ایران با کشورهای ۵+۱ موسوم به توافق برجام در ۲۰۱۶ لغو شدند اما در سال ۲۰۱۸ با خروج دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا از این توافق دوباره بازگشتند.
نگاهی به عوامل موثر بر سلامت پس از انقلاب اسلامی
ایران جزو کشورهای دارای درآمد «متوسط – بالا» در طبقه بندی جهانی است. در این کشور، دولتها مسوول اصلی مراقبتهای بهداشتی و سایر خدمات اجتماعی از جمله بازنشستگی، حمایت از افراد در برابر ناتوانی ها، حوادث و آسیبب ها هستند ؛ هر چند که سازمانهای غیردولتی همچون انجمنهای بیماری های صعب العلاج و بیماری های خاص، بنیادهای خیریه نیکوکاری و …. در این زمینه نقش مهمی ایفا می کنند.
نرخ باروری طی سالهای ۱۹۸۵ تا ۲۰۱۶ از ۶٫۵ تولد به ازای هر زن، به ۱٫۸ رسیده است اما این کشور شاهد افزایش چند برابری جمعیت و رسیدن شمار آن به بیش از ۸۲ میلیون نفر است. جمعیتی که عمدتا بزرگسال و شهرنشین است و نرخ شهرنشینی در این کشور، به دلیل افزایش نرخ مهاجرت روستاییان به شهرها، ، از ۳۰ درصد به ۷۰ درصد رسیده و ناهماهنگی های زیادی بین زیرساختهای شهری با رشد جمعیت ایجاد کرده است.
با وجود پوشش ۹۵ درصدی تحصیلات عمومی رایگان در مناطق شهری و روستایی ایران، اما این کشور هنوز شاهد برخی کاستی ها در این زمینه بویژه در برخی مناطق محدود روستایی است.
نکته قابل توجه، اما، افزایش نرخ سواد عمومی در ایران است که از ۱۰ درصد و ۳۰ درصد در زنان و مردان، به بیش از ۸۴ درصد و ۹۱ درصد رسیده است! همچنین شمار دانشجویان در ایران با رشد بسیار قابل توجهی روبه رو بوده و از ۳۱۲ هزار در ۱۹۹۰ به ۴ میلیون نفر در ۲۰۱۶ رسیده است. نرخ بیکاری در ایران برای مردان ۱۰٫۹ درصد و برای زنان ۱۸٫۶ درصد است و بالاترین نرخ بیکاری به جوانان فارغ التحصیل دانشگاه ها اختصاص دارد که یکی از مهمترین دلایل آن افزایش حضور زنان در آموزش عالی و سهم کمتر آنها در بازار کار به علل مختلف است.
دستاوردهای ایران در سلامت پس از انقلاب
توسعه دانش پزشکی در ایران با تربیت هزاران دانشجو و پزشک
به گزارش دیده بان علم ایران، مقاله حاضر سپس به دستاوردها و چالشهای سلامت در ایران پس از انقلاب اسلامی اشاره می کند: گرچه طب سنتی قرن ها در مراکز آموزشی مذهبی ایران رایج بود اما تاثیر فوق العاده مدرسه دارالفنون طی نیم قرن برای تربیت ۱۱۰۰ پزشک که بسیاری از آنها آموزش پزشکی را در خارج از کشور ادامه داده و پس از بازگشت، پستهای بالایی را در نظام آموزش پزشکی و بهداشتی ایران در دست گرفتند، ایجاد اولین دانشکده پزشکی طب در تهران که حاصل استقلال گروه پزشکی دارالفنون بود، تاسیس دانشکده پزشکی دانشگاه تهران که دانشجویان دختر نیز برای اولین بار در دهه های اول قرن بیستم وارد آن شدند، همگی نشان از خیز ایران برای توسعه دانش پزشکی داشت. توسعه ای که حاصل آن ابتدا، افزایش قابل توجه تعداد پزشکان آموزش دیده در خارج در تخصص های مختلف بود و با استقلال دانشکده های پرستاری ، مامایی، داروسازی، دندانپزشکی و بهداشت ادامه یافت و به ایجاد دانشکده ها و دانشگاه های فراوان علوم پزشکی به سراسر ایران رسید تا آن جا که اکنون بیش از ۵۰ دانشکده پزشکی دولتی و خصوصی در ایران فعال است و سالانه بیش از ۷ هزار دانشجوی پزشکی، داروسازی و دندانپزشکی در دانشگاه های پزشکی آموزش می بینند. این آموزش، از زمانی که دانشگاه های علوم پزشکی به زیر مجموعه وزارت بهداشت منتقل شده اند، کیفیت بسیار بهتری یافته است. اکنون، شمار دانشجویان پذیرش شده در دانشکده های پزشکی، پرستاری و بهداشت ایران از ۶۶ هزار در سال ۱۹۸۸ به ۲۵۶ هزار تا سال ۲۰۱۷ رسیده و این یعنی ، دسترسی بیشتر به مراقبت های بهداشتی در ایران با توسعه دانشگاه های علوم پزشکی و پیشرفت های سریع ایران در تولید علم پزشکی و کسب رتبه بالا در منطقه!
الگوی موفق توسعه شبکه مراقبتهای اولیه سلامت در روستاهای ایران و چالشهای موجود در خدمات سطح سوم
به گزارش دیده بان علم ایران درحالی که بر اساس تخمین ها، در سال ۱۹۵۰، تنها یک پزشک به ازای هر ۶۰ هزار ایرانی وجود داشت، توزیع بهتر خدمات اولیه سلامت بویژه در نواحی روستایی دورافتاده، تبدیل به یکی از دغدغه ها در ایران شده بود. بنابراین ، این کشور با بهره بردن از تجربیات پروژه های آزمایشی که قبل از انقلاب انجام شده بودند همچون «سپاه بهداشت» که فارغ التحصیلان پزشکی را ملزم به خدمت در مناطق روستایی تا دو سال می کرد، گامهای بلندی برداشت ، برنامه ملی ایجاد شبکه سراسری مراقبتهای اولیه سلامت در روستاها با حضور کارکنان آموزش دیده تحت نظارت حوزه سلامت را در دستور کار قرار داد و «خانه های بهداشت» را در تمام مناطق روستایی توسعه داد. بهورزها به عنوان اولین نقطه ارتباط در ارائه خدمات سلامت در نواحی روستائی، تربیت شدند و در موارد ضروری بیمار را به پزشک ارجاع می دادند. این شبکه با حضور ماماها و سایر متخصصین کاملتر شد. به این ترتیب بهبود بسیار چشمگیری در سلامت مردم روستا بویژه سلامت مادران و کودکان و کاهش مرگ و میر آنها حاصل شد. همچنین ایران برنامه «پزشک خانواده» را بنیان گذاشت تا در تمام روستاها فعال شوند و با وجود کاستی هایی که این برنامه تا کنون دارد، به دستاوردهای فوق العاده ای رسیده است.
نگرانی مهم موجود در این نظام جایی است که سطح خدمات رسانی از بهورز و پزشک خانواده بالاتر رفته و به سطح سوم خدمات سلامت می رسد و در بخشهایی مثل خدمات بستری دچار مشکل شده و تلاشهای صورت گرفته را تحت الشعاع قرار می دهد. چالشهای این شبکه با توسعه شهرنشینی افزونتر شده است
بهبود دسترسی به مراقبتهای ثانویه و بیمارستانی / نقص در کنترل و درمان کامل بیماری های پرخطر
ساخت بیمارستان در ایران سابقه ای بسیار طولانی دارد. قبل از انقلاب، بویژه از سال ۱۹۱۶ چندین بیمارستان بزرگ در ایران ساخته شد. اما توسعه وسیع بیمارستانها در ایران به بعد از سال ۱۹۹۰ باز می گردد. هم اکنون خدمات بستری در ۹۲۰ بیمارستان ایران که ۸۴ درصد آنها دولتی هستند، با ۱۱۷ هزار تخت بیمارستانی ارائه می شود. درحالی که کل جمعیت ایران، طی سالهای ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۱ حدود ۱۱ درصد افزایش داشته، اما، تراکم تختهای بیمارستانی در ایران در همین مدت ۶۹ درصد افزایش نشان می دهد. هر چند توزیع نامناسب تختهای بیمارستانی ، لزوم توجه به مناطق دورافتاده را آشکار می کند. همچنین با توسعه بیمارستانهای خصوصی در ایران، شکاف بزرگی بین کیفیت خدمات این بیمارستانها و بیمارستانهای دولتی ایجاد شده که باید کاهش یابد. کاهش مرگ و میر در بخشهای مراقبتهای ویژه (آی سی یو) نیز موضوع دیگری است که باید مورد توجه قرار گیرد.
از سویی دیگر، ارائه خدمات سرپایی در ایران با وجود همه پیشرفتهایی که داشته، دچار کاستی هایی است. مثلا در سال ۲۰۱۱ ، ۷۰ درصد زنان و ۸۰ درصد مردانی که مبتلا به فشار خون بالا بودند، بیماری شان تشخیص داده نشده بود و تنها کمتر از ۱۰ درصد افرادی که بیماری فشار خون آنها تشخیص داده شده بود، تحت کنترل مناسب بودند. این وضعیت در مورد برخی بیماری ها همچون دیابت نیز قابل مشاهده بود.
اجرای برنامه تنظیم خانواده و بهبود شاخصهای سلامت/ سیاست دامنه دار کاهش و افزایش نرخ باروری
ایران در طول سه دهه قبل از انقلاب اسلامی، رشد سه برابری جمعیت را تجربه کرده بود. سیاست فرزندآوری در ایران، متاثر از اتفاقات گوناگون دستخوش تغییراتی بوده است. در سال ۱۹۶۶ اولین برنامه تنظیم خانواده با هدف تشویق خانواده ها به کاهش تعداد فرزندان با شعار «فرزند کمتر ، زندگی بهتر» آغاز شد. پس از وقوع جنگ ، مجددا سیاست «فرزند بیشتر» جایگزین سیاست قبلی شد و رشد سالانه جمعیت افزایش یافت. اما در ادامه با اجرای قوی تر برنامه تنظیم خانواده برای کاهش فرزندآوری ، نرخ باروری به سرعت ، به ۱٫۸ تولد به ازای هر زن رسید. ایران طی چهار دهه گذشته بیشترین و سریعترین کاهش فرزندآوری در جهان را تجربه کرده است. اکنون سیاست فرزندآوری بیشتر مورد حمایت است.
کنترل بیماری های واگیردار در ایران از ریشه کنی آبله تا ورود به «پیش – حذف» مالاریا
در اواسط قرن ۱۹، امیر کبیر، اولین ابتکار عمل ملی را برای کنترل بیماریهای عفونی با برنامه ملی واکسیناسیون علیه آبله، به کار بست. سپس واکسیناسیون رایگان، اجباری شد. تاسیس مرکز درمان بیماران جزامی، نخستین بیمارستان مبتلایان سل، تاسیس «انستیتو پاستور» اقداماتی بزرگ در کنترل بیماریهای عفونی در ایران محسوب می شوند. انستیتو پاستور ایران، واحد پیشگیری از بیماریهای مشترک حیوان و انسان و چندین آزمایشگاه تشخیص طبی تاسیس کرد و دستاوردهای برجسته ای در پوشش ملی واکسیناسیون و تامین واکسنهای رایگان ضد دیفتری و واکسن آبله حاصل شد. پس از جنگ جهانی دوم، زمانی که تولید داخلی واکسن آبله به ۵۰ میلیون دوز در سال رسید، ایران ریشه کنی آبله را در کشور رسما اعلام کرد و سپس، اولین برنامه ریشه کنی مالاریا در ایران آغاز شد و ایران اکنون در فاز پیش-حذف بیماری قرار دارد. حدود یک سوم تا نیمی از موارد جدید مالاریا در سالهای اخیر، بین مهاجران بوده است. بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی و درمان بهتر، باعث کاهش ۱۰ برابری بروز مالاریا در طی ۵۰ سال گذشته شده است. برنامه «پایش ملی سل» از دیگر برنامه های موفق ایران بوده است. همچنین وبا در ایران کاملا تحت کنترل است و شیوع تب تیفوئید در ایران به دنبال ارتقاء بهداشت و تامین آب آشامیدنی سالم به شدت کاهش یافته است.
اجرای طرح بزرگ تحول سلامت / تداوم نگرانیها از بودجه ناکافی سلامت در ایران
کاهش سهم مردم در هزینه های سلامت به ۳۰ درصد ، همواره یکی از شعارها و اهداف در ایران بوده است. این سهم در سال ۲۰۱۰ به بالاترین میزان (۵۹ درصد) رسید اما پس از آن روند کاهشی یافت. افزایش ناکافی بودجه دولتی سلامت، در کاهش نیافتن سهم مردم در هزینه های سلامت نقش مهمی داشته است. درحالی که هزینه های کلی سلامت طی سالهای ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۲ ، ۹ برابر شده بود، اما بودجه سلامت، حدود ۷ و نیم برابر افزایش یافته بود. همچنین بین افزایش جمعیت تحت پوشش بیمه عمومی و بودجه منابع آن، شکاف زیادی بود. در این شرایط ایران، طرح بزرگ تحول سلامت را باهدف پوشش همه جانبه هزینه های سلامت به اجرا درآورد؛ اما با وجود آشکار شدن آثار این طرح که موجب پوشش ۹۷ درصدی جمعیت با بیمه های پایه و کاهش سهم مردم در هزینه های سلامت به کمتر از ۱۰ درصد شده بود، تامین بودجه کافی طرح تحول سلامت همواره یکی از نگرانی ها بوده است
توسعه خدمات سلامت روان در ایران / سطح پایین سواد سلامت روان و نیاز خدمات غیردارویی به پوشش بیمه ای
تاسیس بیمارستانها و دپارتمانهای جدید روانپزشکی در ایران از دهه ۱۹۵۰ و آموزش روانپزشکی از دهه ۱۹۶۰ منجر به خدمات به بیماران مبتلا به اختلالات روانپزشکی شد که در این زمینه، بیمارستان روزبه و انستیتو روانپزشکی تهران پیشتاز بودند. اما نگرانی ها از وضعیت سلامت روان مردم ایران، پس از پایان جنگ عراق علیه ایران بروز یافت. شیوع بالای اختلالات روانی در برخی مناطق روستایی تحت آسیب جنگ و ظرفیت پایین پاسخگویی ، بر این نگرانی ها دامن می زد. بر همین اساس ایران، اولین برنامه « سلامت روان» را اجرا و سلامت روان را برای عموم مردم دنبال کرد و آن را توسعه داد؛ به طوری که سلامت روان شامل «سلامت روان در مدارس»، «سلامت روان نجات یافتگان از حوادث طبیعی»، «پیشگیری از خودکشی»، «جلوگیری از خشونت خانگی»، «درمان سوء مصرف مواد» ، «توسعه مراقبت کوتاه مدت بیماران دربخشهای روانپزشکی بیمارستانهای عمومی به جای اقامتهای طولانی مدت بیماران در بیمارستانهای روانپزشکی»، «حمایت از مراقبان این بیماران در منزل» و انجام سایر مداخلات بوده است. با وجود تمام این پیشرفتها در ایران، همچنان یک سوم افراد مبتلا به اختلالات روانی، نیازی به دریافت خدمات نمی بینند و اقدامی نمی کنند و دو سوم بیماران مبتلا برای درمان مشکلات خود، هیچ یک از خدمات سلامت را دریافت نمی کنند. سطح سواد در زمینه سلامت روان پایین است و سیستم بیمه ای، بیشتر خدمات غیردارویی مبتلایان به اختلالات روانی را پوشش نمی دهند.
سایر پیشرفتهای فوق العاده ایران در سلامت
نگاهی به مجموع دستاوردهای علمی و اجتماعی ایران در عرصه سلامت نشان می دهد این کشور، به پیشرفتهای چشمگیری در سلامت عمومی از جمله کنترل رشد جمعیت با اجرای برنامه ملی تنظیم خانواده، اجرای واکسیناسیون های سراسری رایگان علیه برخی بیماری های عفونی مرگبار و تولید واکسنهای مورد نیاز، بهبود فوق العاده شاخص رشد کودکان (کوتاه قدی) ، کاهش مرگ و میر کودکان زیر ۵ سال و نیز نوزادان با کسب رتبه نخست در دنیا، کاهش مرگ و میر مادران باردار، ایمن سازی ۹۹ درصدی زایمان مادران با مداخله کامل متخصصان و نیروهای بهداشتی ماهر، کاهش بسیار شدید موارد بروز سل، کنترل بیماری مالاریا تا مرز حذف آن و سایر بیماری های عفونی ، کاهش بروز هپاتیت های ویروسی و کنترل آنها از طریق واکسیناسیون مادران و نوزادان و تولید داروهای موثر درمانی، کاهش مرگ بر اثر تصادفات جاده ای، کاهش شدید بیماری ها و مرگ بر اثر مصرف آب آشامیدنی غیربهداشتی، کاهش مرگ بر اثر آلودگی هوا بویژه آلودگی هوای خانه، کاهش در مصرف سیگار و … و در نهایت افزایش سن امید به زندگی در زنان به ۷۹٫۴ سال و در مردان به ۷۵٫۵ سال دست یافته که همگی آنها در شرایط سخت تحولات سیاسی و اجتماعی گوناگون که از همه مهمتر جنگ تحمیلی و تحریمهای آمریکا و متحدانش بوده، محقق شده اند.
چالشهای پیش روی ایران در سلامت
به گزارش دیده بان علم ایران به گفته نویسندگان ایرانی مقاله، با وجود کسب دستاوردهای عظیم بهداشتی و علمی در عرصه سلامت توسط ایران اما این کشور اکنون چالشهای مهمی پیش رو دارد که برای کنترل کامل آنها تا ۲۰۳۰ برنامه ریزی ، سیاستگذاری و اقداماتی کرده است.
با کاهش بار بیماری های واگیر دار، چهره سلامت در ایران همانند بسیاری از کشورهای در حال توسعه، رنگ بیماری های غیرواگیر گرفت. اکنون این بیماری ها ، علت اصلی بیش از سه چهارم مرگهای ثبت شده و عامل بیش از ۸۰ درصد بار تحمیلی بیماری ها به ایران هستند.
مرگهای زودرس و خیلی زودرس در ایران
هر چند که هنوز جراحات ناشی از تصادفات جاده ای در صدر فهرست مرگ جوانان در ایران است؛ اما بیماری های ایسکمیک قلبی، سکته های قلبی و مغزی علت نخست مرگ در بین میانسالان و سالمندان و نیز بیماریهایی با بیشترین سالهای زندگی همراه با ناتوانی در ایران معرفی می شود؛ حتی این بیماریها در ایران، در مقایسه با کشورهای پردرآمد، در سنین پایین تری رخ می دهند. تا آن جا که ایران با دغدغه ای بزرگ به نام مرگهای زودرس و مرگهای خیلی زودرس عمدتا به دلیل سکته های قلبی و مغزی ناشی از عوامل قابل پیشگیری مواجه شده است به طوری که بر اساس آخرین آمارها، ۴۷ درصد از مجموع ۳۸۰ هزار مرگ در سال ۲۰۱۷، زودرس (زیر ۷۰ سال) بوده که ۱۲۲ هزار مورد آن مربوط به بیماری های غیرواگیر مزمن بوده است. از همین مجموع مرگهای زودرس ایران ، ۸۵ هزار مرگ خیلی زودرس (زیر ۵۰ سال ) بوده که سرطان ها در رتبه نخست و بیماری ایسکمیک قلبی در رتبه علل مرگهای زودرس در ایران بوده اند. بنابراین وزارت بهداشت ایران باید اولویت اول را به پیشگیری از مرگهای زودرس بدهد.
اختلالات روانی و سوء مصرف مواد
اختلالات روانی و سوء مصرف مواد نیز منجر به تحمیل بار بزرگی از بیماری ها در بین جوانان شده است. این دسته، بیماری هایی هستند که بیشترین میزان سالهای زندگی منطبق با ناتوانی را به دنبال دارند.
سرطان ها
انواع مختلف سرطان های بدخیم، در ۱۲ درصد مرگ و میرهای ایران سهم دارند. سرطان پستان در زنان و سرطان پروستات در مردان ایران شایعترین است.
در دهه ۹۰ بیشترین میزان شیوع سرطان مری در جهان به شمال شرق ایران اختصاص داشت اما با بهبود وضعیت اجتماعی و اقتصادی ساکنان آن منطقه، شیوع این سرطان تقریبا ۵۰ درصد کاهش یافت
کم تحرکی، چاقی، اضافه وزن و رژیم غذایی نامناسب
بر اساس داده های مطالعه بار بیماری های غیرواگیر، ایران در معرض افزایش شدید پرفشاری خون و دیابت است. ۲۰ درصد ایرانی ها مبتلا به فشار خون بالا هستند. چاقی در بزرگسالان رو به افزایش است و در زنان ایران از ۱۳ درصد به ۳۰ درصد و در مردان از ۴ درصد به ۱۷ درصد رسیده است. شیوع بالای چاقی در بین نوجوانان (۱۵ درصد) می تواند بزودی منجر به افزایش شیوع پیش دیابت شود. کم تحرکی، چاقی و اضافه وزن ، رژیم غذایی نامناسب، سلامت ایران را به شدت تهدید می کند
افزایش مصرف قلیان
شیوع مصرف دخانیات طی دهه گذشته در ایران اندکی کاهش یافته اما در بین مردان مصرف دخانیات همچنان بالا (۲۴ درصد) است. افزایش مصرف قلیان در بین نوجوانان، جوانان و زنان افزایش یافته و یکی از نگرانی های موجود است. این درحالیست که مرگ بر اثر بیماری های مزمن تنفسی در ایران طی سالهای گذشته افزایش یافته است.
رفتارهای پرخطر و افزایش روند ابتلا به ایدز
بیشتر جمعیت ایران را جوانان تشکیل می دهند . بروز رفتارهای پرخطر مثل روابط جنسی محافظت نشده قبل از ازدواج به دلیل افزایش سن ازدواج ، همچنین موارد جدید ابتلا به ایدز در ایران روند افزایشی گرفته است. بر اساس برآوردها در ۲۰۱۴ ، حدود ۱۰۰ هزار نفر با ویروس ایدز در ایران زندگی می کردند. بدون برنامه کنترل جامع، بار این بیماری می تواند ۴ برابر شود . ۴۵ درصد موارد ابتلا به ایدز از طریق سرنگهای مشترک آلوده و از آغاز اپیدمی ایدز، ۱۰ درصد موارد مثبت مربوط به زنان بوده است.
افزایش آلودگی هوا، استفاده فراوان ایرانی ها از خودروهای شخصی
در کنار این عوامل خطر ، باید به سایر عواملی که سلامت ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد نیز اشاره کرد:
چالش ایران در مدیریت منابع آب، دشواری هایی در تامین امنیت غذایی به دلایل متعدد از جمله جمعیت کشاورزی در حال پیر شدن ، افزایش نرخ مهاجرت جوانان به شهرها ، تشدید آلودگی هوا به خاطر استفاده زیاد ایرانی ها از خودروهای شخصی به جای حمل و نقل عمومی و مصرف بالای بنزین ارزان که صعود ناگهانی آن در ایران همواره یک امر دشوار برای دولتها بوده است!
انتهای پیام
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخشهای موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند