هفده سال پیش در ۲۳ فروردین ماه ۸۱ استاد یدالله سحابی، نخستین دانش آموخته ایرانی دکتری علوم و پیشکسوت آموزش زمین‌شناسی در کشور درگذشت.
به گزارش خبرنگار دیده‌بان علم ایران، زنده یاد دکتر یدالله سحابی در سال ۱۲۸۳ از پدری اصفهانی و مادری تهرانی در محله سنگلج تهران به دنیا آمد. دوره آموزش ابتدایی را در دبستان‌های شرف احمدی و اتحادیه و دورهٔ دبیرستان را در دبیرستان‌های شرف و دارالفنون گذراند. سپس به دارالمعلمین مرکزی که در آن زمان زیر نظر میرزا ابوالحسن‌خان فروغی اداره می‌شد، رفت و آموزش پایه را در ۱۳۰۴ به پایان رساند.
سحابی پس از چند ماه آموزگاری، نزدیک سه سال در سمنان و خراسان به راه‌سازی پرداخت اما با آغاز به کار دارالمعلمین عالی (دانشسرای عالی که به دانشگاه تربیت معلم تبدیل شد) در سال ۱۳۰۷که با کوشش یحیی‌خان قراگوزلو (اعتمادالدوله) راه‌اندازی شده بود، به آن مرکز آموزشی وارد شد. او پس از سه سال فراگیری دانش، یکی از نخستین فارغ‌التحصیلان لیسانس در رشتهٔ علوم طبیعی از آن مرکز شد.
سحابی در سال ۱۳۱۰ کار رسمی خود را به عنوان آموزشگر علوم طبیعی در چهار دبیرستان دولتی شناخته شده آن زمان، دارالفنون، علمیه، شرف و ایرانشهر، آغاز کرد. او در شهریورماه ۱۳۱۱ پس از شرکت کردن در مسابقهٔ علمی و قبولی در آن، از دانش آموختگان اعزامی به فرانسه شد. سحابی چهار سال در دانشگاه لیل (Lille) به فراگیری دانش پرداخت و سرانجام اولین دکتری علوم ایران را با خود به ارمغان آورد.
او در دوران چهار ساله اقامت خود در فرانسه به تحصیل در رشته‌های گیاه‌شناسی، حیوان شناسی و آب‌های زیرزمینی پرداخت. موضوع رساله او، تحقیق در مورد «هاگ‌های زغال سنگ‌های فرانسه و ویژگی‌ها و انتشار چینه شناسی آنها» بود. وی در ادامه تحصیلاتش در شهر لیل، سفری نیز به «کراکوی» از شهرهای لهستان کرد و در آزمایشگاه دکتر زرن (zarndt) ـ که تکنیک مخصوصی برای جداسازی اسپرها» از داخل ذغال سنگ ابداع کرده بود ـ به مطالعه و تحقیق پرداخت.
سحابی در اسفندماه ۱۳۱۵ به تهران بازگشت و پس از یک سال خدمت نظام وظیفه از فروردین‌ماه ۱۳۱۷ به آموزش زمین‌شناسی در دانشکده علوم دانشگاه تهران، که در آن زمان بخشی از دانشسرای عالی بود، پرداخت.
مرحوم دکتر سحابی و مرحوم دکتر فریدون فرشاد، نخستین اساتید ایرانی علم زمین‌شناسی در دانشگاه‌های ایران بودند.
گنجاندن بازدیدهای محلی دانشجویان از معادن در برنامه آموزشی درس زمین‌شناسی و ارتباط و همکاری مستمر با اداره کل معادن در جهت تأمین نیازهای فنی آن اداره از جمله اقداماتی بود که دکتر سحابی در ابتدای دوران دانشگاهی خود، انجام داد.
دکتر سحابی پس از پنج سال از درجهٔ دانشیاری به درجه استادی رسید و کار آموزش را تا ۲۵ سال بعد ادامه داد.
فعالیتهای آموزشی وی تنها به دانشگاه محدود نبود، او در سایر دانشکده‌ها یا دانشسراها نیز در رشته‌هایی نظیر معدن و نقشه‌برداری که به تناسب خود مبحثی را از زمین‌شناسی داشتند، تدریس می‌کرد.سحابی هم چنین با حکم دکتر محمد مصدق از پایه گذاران بخش اکتشاف و استخراج شرکت نفت بود.
مسوولیت ریاست اداره امتحانات نهایی متوسطه هم تا سال ۱۳۲۴ بر عهدهٔ یدالله سحابی بود. وی آبان ماه ۱۳۲۵ در زمان وزارت فرهنگ علی شایگان به عنوان رئیس اداره فرهنگ تهران منصوب شد اما در دی‌ماه همان سال از این سمت استعفا داد.
وی در سال ۱۳۳۷ کتاب «خلقت انسان» را منتشر کرد که ردپای نظریه داروین را در آیات قرآن جستجو می‌کرد.
او مؤسس دبیرستان کمال واقع در نارمک تهران و دبیرستان کوثر واقع در خیابان ایرانشهر تهران نیز می‌باشد. تأسیس دانشسرای مستقل تعلیمات دینی که تا سال ۱۳۴۳ کانون تعلیم مهمترین معلمان دینی در کشور بود از دیگر اقدامات یدالله سحابی بود.
در طول ۹ دهه زندگی یدالله سحابی چندین کتاب و تعدادی مقاله از او منتشر شده است. مرحوم سحابی بیشتر در حوزه‌های طبیعت چون فسیل‌شناسی، زمین‌شناسی، جانورشناسی، گیاه‌شناسی، آب‌های زیرزمینی، زیست‌شناسی و جنین‌شناسی به فعالیت پرداخت. وی علاوه بر کتاب زمین‌شناسی عمومی که در دهه ۱۳۳۰ از سوی دانشگاه تهران منتشر شد و کتاب خلقت انسان که در دهه ۱۳۴۰ چند بار به چاپ رسید، مقاله‌هایی پیرامون زمین‌شناسی ایران در مجله‌های مناطق خشک و کویری دانشسرای عالی به چاپ رساند و نیز یاداشتی پیرامون طوفان نوح از نظر زمین‌شناسی نوشت که علامه طباطبایی در تفسیر سوره هود به آن اشاره کرده است.
دکتر سحابی در کنار فعالیتهای آموزشی و پژوهشی در عرصه های عملی و اجرایی نیز فعال بود. قنات قریه آیینه ورزان در جاده تهران ـ فیروزکوه و قنات بزرگ کرمانشاه که از لحاظ آبدهی در ایران بی نظیر است و امروزه هم قسمتی از آب مشروب شهر را تأمین می‌کند، نمونه‌هایی از منابع آبی هستند که پیش از انقلاب با راهنمایی و تحلیل یدالله سحابی حفر شده‌اند.
مکان یابی کارخانه سیمان آبیک در سال ۱۳۴۹ به درخواست شرکت سیمان فارس و خوزستان، توسعه سیستم آبیاری، مطالعه و تنظیم گزارش در تأیید ذخیره بزرگ سنگ آهک نسبتاً خالص و منبع سرشار آب زیر زمینی در آن مکان و مطالعه و بررسی‌های فنی آسیابی برای ازدیاد سطح کشت چغندر که به درخواست کارخانه‌های قند بروجرد، تربت حیدریه، مرودشت و همدان بین سال‌های ۱۳۵۰ تا ۱۳۶۲ انجام شده‌است، نمونه‌های دیگری از فعالیتهای علمی و صنعتی مرحوم سحابی به شمار می‌آیند.
مرحوم سحابی پس از بازگشت از فرانسه با عضویت در انجمن اسلامی دانشگاه تهران به عرصه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی وارد شد. وی که در جریان جنبش ملی شدن صنعت نفت ایران از یاران نزدیک دکتر محمد مصدق بود پس از کودتای ۲۸ مرداد در زمره فعالان و بنیانگذاران نهضت مقاومت ملی قرار گرفت. در سال ۱۳۳۳ در پی اعتراض به قرارداد کنسرسیوم نفت، دکتر سحابی و ۱۰ استاد دیگر دانشگاه تهران به رغم مخالفت دکتر سیاسی، رئیس وقت دانشگاه تهران با حکم وزیر فرهنگ تا پایان نخست وزیری زاهدی از خدمت در دانشگاه محروم شدند. این افراد پس از برکناری، برای آنکه ارتباطی با دولت نداشته و در ضمن، قادر به تأمین معاش باشند، شرکت «یاد» (برگرفته از یازده استاد دانشگاه) را به مدیریت مرحوم مهندس بازرگان پایه نهادند.
به دنبال بازشدن فضای سیاسی در اواخر دهه ۳۰ که به انحلال نهضت مقاومت ملی انجامید، سحابی نیز برای پیگیری فعالیتهای سیاسی به جبهه ملی دوم پیوست اما دیری نگذشت که به همراه دو تن دیگران از اعضای شورای مرکزی جبهه – مرحوم مهدی بازرگان و مرحوم آیت الله طالقانی – برای دنبال کردن فعالیتهای سیاسی با صبغه‌ای مذهبی، «نهضت آزادی ایران» را تأسیس کرد. بنیانگذاران این تشکل سیاسی در سال ۱۳۴۱ دستگیر شدند که پس از محاکمه در سال ۱۳۴۲ دکتر سحابی به شش سال زندان محکوم شد که در دادگاه تجدیدنظر به خاطر ۳۷ سال خدمات فرهنگی و دانشگاهی وی به چهار سال کاهش یافت.
در سال ۱۳۴۶ سحابی با پایان دوران محکومیت چهار ساله که در زندان قصر و زندان برازجان گذشته بود آزاد شد، اما از آموزش در دانشگاه محروم شد.
مرحوم سحابی که در مجموع هفت سال از عمر خود را در زندان‌های حکومت پهلوی گذارند در کوران انقلاب اسلامی از سوی امام مسئول سازماندهی کمیته تقویت و تنظیم اعتصابات و عضو شورای انقلاب شد و در دولت موقت سمت وزیر مشاور در طرح‌های انقلاب را بر عهده داشت. وی در این دوره با همکاری بیش از ۲۴۰ نفر از متخصصان و کارشناسان با ۷۸۰۰ ساعت تحقیق و پژوهش گزارش نهایی سیاست‌های توسعه و تکامل جمهوری اسلامی برای مرحله زمانی کوتاه مدت (دوساله)، میان مدت (۸ تا ۱۲ ساله) و درازمدت (۱۲ تا ۱۶ ساله) را آماده و تدوین کردند. در کنار آن نیز پیش نویس قانون اساسی (که با همکاری دولت و شورای انقلاب انجام شد) با سرپرستی سحابی آماده و منتشر شد. پس از آن نیز به عنوان نماینده مردم تهران در اولین دوره مجلس شورای اسلامی انتخاب و به عنوان رئیس سنی اولین دوره مجلس شورای اسلامی برگزیده شد.
استاد یدالله سحابی هفدهم فروردین ۱۳۸۱ در پی خونریزی مغزی و کهولت سن در بیمارستان جم تهران بستری شد و سرانجام در ساعت ۶:۳۰ صبح روز جمعه ۲۳ فروردین‌ماه پس از بیش از ۹ دهه تلاش پربار علمی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی ایران دعوت حق را لبیک گفت.
مراسم تشییع و خاکسپاری مرحوم دکتر سحابی دو روز بعد با حضور گسترده مردم برگزار شد و پیکر استاد در امامزاده عبدالله شهرری به خاک سپرده شد.
انتهای پیام
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند