رویدادی بی سابقه در تحقیقات پزشکی کشور: آغاز دوره نوین نظام اطلاعات با ۱۲ سامانه پرکاربرد

تحقیقات علوم پزشکی جمهوری اسلامی ایران امروز شاهد یک رویداد بی سابقه بود: راه اندازی نظام نوین اطلاعات پژوهش پزشکی با ۱۲ سامانه دارای کاربردهای فراوان!

 

فرشته هاشمی Bamdad1390@

 

به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران ۱۲ سامانه جدید «نظام نوین اطلاعات پژوهش پزشکی ایران» را بدون شک می توان اتفاقی بی سابقه در تحقیقات علوم پزشکی قلمداد کرد که از همین رو گامی بسیار ارزشمند است.

کسانی که سابقه ای در تحقیقات علوم پزشکی دارند و با پیچ و خم و دشواریهای این حوزه آشنا هستند، بخوبی می دانند که امکان دستیابی جامع و یکپارچه به تمامی اطلاعات به روز تحقیقات پزشکی از شاخص‌های علم سنجی اعضای هیات علمی، اطلاعات نشریات علمی پژوهشی، مدیریت انتشارات و کتب، پایان‌نامه‌ها، مجلات نامعتبر و جعلی، نتایج و اخبار پژوهش‌های سلامت و منابع اطلاعاتی پزشکی گرفته تا شاخص‌های علم سنجی دانشگاه‌های علوم پزشکی، مشابهت یاب مقالات علوم پزشکی، مجموعه مقالات منتشر شده، کتابخانه ملی دیجیتال پزشکی و بانک اطلاعات طرح‌های تحقیقاتی علوم پزشکی در هیچ کشوری بدین گونه میسر نبوده است.

این امکان اما، هم اکنون فراهم شده و چنین دستاورد مهمی است که نشان داده تحقیقات پزشکی در ایران، علی رغم تمام کاستی ها در منابع مالی، توان ارتقای تحسین برانگیز استانداردهای داخلی برای رسیدن به سطوح عالی رقابتهای جهانی و نیز تحقق پیشرفتهای بسیار چشمگیر را دارد و در عین حال اثبات کرده است که رمز ترقی های مشهود اخیر تحقیقات علوم پزشکی در شش سال گذشته، بیش از هر چیز در یک نکته، نهفته است: سپردن مدیریت تحقیقات پزشکی به متخصصان دارای دانش تحقیق و پژوهش که دغدغه پژوهشگران را بخوبی بشناسند و فارغ از شعارها، راه حفظ سرمایه های انسانی کشور را بدانند.

اکنون علوم پزشکی ایران در دولت دوازدهم، با شعار «۱۲ سامانه اطلاعات علمی، ۱۲ خدمت نوین پژوهشی در دوازدهمین دولت خدمتگزار» در هفته پژوهش سال ۹۶، وارد فاز جدیدی از اطلاعات پژوهش پزشکی شده است.

 

چرا ۱۲ سامانه نوین اطلاعات پژوهش پزشکی ایران بسیار ارزشمند است؟

بسیاری از دانشجویان و محققان علاقه مند به حوزه تحقیقات پزشکی هنوز در ابتدای راه بوده و برای طی کردن این مسیر دشوار نیازمند اطلاعات فراوانی هستند که طی کردن این مسیر را برای آنها هموار ساخته و در ایشان شوق پژوهش ایجاد کند. کمبود اطلاعات پژوهشهای پزشکی می تواند نسل جوان تحقیقات پزشکی را مایوس کند در حالی که کشور ما نیازمند حفظ سرمایه های جوان و باانگیزه در تحقبقات پزشکی است. از سویی دیگر اگر بتوان گامی برای حفظ نخبگان پزشکی بویژه آنان که به شوق تحقیقات علمی و به دنبال کمبود امکانات، عزم دیار دیگر می کنند دسترسی به چنین اطلاعات جامعی، گامی است در راستای حفظ نخبگان پژوهش کشور.

دکتر پیام کبیری، رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت که به همراه  همکارانشان، موفق به ایجاد ۱۲ سامانه نوین اطلاعات پژوهش پزشکی شده است، هدف از ایجاد «نظام نوین اطلاعات پژوهش پزشکی ایران» (نوپا)» را بهره‌برداری اثربخش، مبتنی بر اخلاق و کارآمد از پژوهش‌های نظام سلامت کشور، توسعه کمی و کیفی پژوهش‌های نظام سلامت، صرفه‌جویی و مدیریت هزینه‌ها در پژوهش‌های نظام سلامت، افزایش مشاهده‌پذیری و دسترسی پژوهشگران به منابع اطلاعاتی و نتایج پژوهش‌ها، پایش، رصد، توزیع و ترویج دانش تولید شده از پژوهش‌های پزشکی می داند.

وی در تشریح هر یک از این سامانه ها به راه اندازی «سامانه علم سنجی اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی کشور» به  نشانی  http://isid.research.ac.ir  اشاره کرد و گفت: در این سامانه اطلاعات اعضای هیات علمی شامل مقطع، رشته، مرتبه علمی، مقالات، استنادات، اچ ایندکس  (h-Index) و نیز استناد به هر مقاله عضو هیات علمی وجود دارد که با انتخاب هر یک از این بخشها می توان به اطلاعات مربوطه دسترسی پيدا کرد. نتایجی همچون پُراستنادترین محققان علوم پزشکی، رتبه بندی اعضای هیات علمی بر اساس اچ ایندکس آنها و نیز رتبه بندی اعضا بر اساس استناد به هر مقاله از اين سامانه قابل استخراج است.

رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت افزود: در این بخش همچنین با انتخاب گزینه‌های «خود، نویسندگان و کتب» می توان به شاخص‌های مربوطه با حذف میزان خوداستنادی نویسندگان به خود، میزان خوداستنادی نویسندگان همکار به مقاله و میزان خوداستنادی کتب دست يافت.

به گفته دکتر کبیری، اطلاعات مقالات اعضا در این سامانه بر اساس بانک اطلاعاتی اسکوپوس و مجموعه گوگل اسکولار است. هر یک از اعضا می توانند اطلاعات پروفایل خود را کامل و حتی ویرایش کنند.

دکتر کبیری در ادامه از «سامانه نشریات (مجلات) علمی پژوهشی علوم پزشکی کشور» به نشانی http://journals.research.ac.ir به عنوان سامانه ای نام برد که شامل عناوين و اطلاعات تمامی مجلات دارای رتبه علمی پژوهشی از کميسيون نشريات وزارت بهداشت است. اين سامانه اطلاعات آخرین شماره منتشر شده مجلات را  رصد و ثبت کرده و نمايش می‌دهد. از طرف ديگر، امکان تفکيک و بازيابی مجلات بر اساس نمایه، توالی انتشار، زبان انتشار و ساير جزئيات مجله نيز فراهم است.

دکتر کبیری گفت: هم اکنون اطلاعات ۴۱۰ عنوان نشریه علمی پژوهشی در این سامانه در اختيار است.

وی افزود: این سامانه یک جست و جوی آنی و در لحظه (Real Time Search) دارد و به کاربر اطلاعاتی درباره نشریه شامل ناشر، صاحب امتیاز، تعداد شماره‌ها و مقالات منتشر شده، تعداد نویسندگان، نمایه‌های نشریه، فواصل انتشار (هفته نامه، ماهنامه، فصلنامه، …) و حتی تعداد تاخیر در انتشار شماره هر مجله را می دهد. در این سامانه زبان انتشار یک مجله نیز مشخص شده است.

به گفته وی، این سامانه، به طور متوسط روزانه ۱۲ هزار بازدید دارد.

رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در ادامه به  سومین سامانه راه اندازی شده در نظام نوین اطلاعات پژوهش پزشکی پرداخت و گفت: «سامانه مدیریت انتشارات دانشگاه» (مداد) به نشانی http://books.research.ac.ir ، در شرایطی راه اندازی شده است که تاکنون، هیچ درگاه واحدی برای دسترسی به همه اطلاعات کتب تالیف، ترجمه و يا گردآوری منتشره در دانشگاه های علوم پزشکی کشور وجود نداشته است. این درحالیست که بسیاری از مواقع، ترجمه یا تالیف در موضوعی مشترک و تکراری در چند دانشگاه همزمان انجام می شود. اطلاعات این سامانه می تواند از همپوشانی و یا موازی کاری ها در ترجمه ها یا تالیف ها در صورت لزوم جلوگیری کند.

به گفته دکتر کبیری، مقرر شده است تمام دانشگاه های علوم پزشکی کشور از ابتدای سال جاری اطلاعات تمامی کتب منتشره خود را در این سامانه درج کنند و تاکنون اطلاعات نزدیک به ۴ هزار عنوان کتاب منتشر شده توسط دانشگاه ها در اين سامانه قرار گرفته است. اطلاعات اين سامانه شامل عنوان کتاب،‌ ناشر، پدیدآورنده، سال انتشار، نوع کتاب (تالیف، ترجمه و ..)، قیمت، زبان کتاب، شمارگان، تعداد صفحه، قطع کتاب و … بوده و حتی امکان امکان فروش آنلاین کتاب هم در سامانه فراهم است. قابل جست و جوی کتب منتشره دانشگاه ها بر اساس نام دانشگاه، موضوع، سال انتشار، نوع کتاب، قالب کتاب، زبان کتاب و … نيز در سامانه وجود دارد.

 

وی افزود: در این سامانه همچنین می توان دریافت کدام دانشگاه ها بیشترین تعداد عنوان کتاب را منتشر کرده‌ اند یا این که هر دانشگاه، هر سال چه تعداد کتاب را منتشر کرده است.

به گزارش دیده بان علم دکتر کبیری گفت: این سامانه در هر دانشگاه، یک کارشناس دانشگاهی دارد که وی مسئول ورود اطلاعات کتاب های منتشره دانشگاه به سامانه و به روز رسانی آن است.

رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت از «سامانه پایان‌نامه‌های علوم پزشکی کشور» به نشانی http://thesis.research.ac.ir به عنوان چهارمین سامانه نظام نوین اطلاعات پژوهشی کشور نام برد و گفت: این سامانه تمام پایان نامه های ثبت شده علوم پزشکی کشور را در فهرست پایان نامه به ثبت می رساند تا پایان نامه های تکراری ثبت یا اجرا نشود. در حال حاضر نزديک به ۳۰۰ هزار پایان نامه از همه دانشگاه های علوم پزشکی در این سامانه ثبت شده است.

 

دکتر کبیری «سامانه اعلام مجلات نامعتبر و جعلی» به نشانی http://blacklist.research.ac.ir را یکی دیگر از سامانه های مهمی دانست که به منظور آشنایی محققان علوم پزشکی با  مجلات نامعتبر (Predatory Journals) و کمک به جلوگیری از نشر مقالات در مجلات نامعتبر، جعلی و مشکوک دانست و گفت: قطعا همه محققان نمی توانند یکایک مجلات جعلی و نامعتبر را شناسایی کنند و لازم بود فهرستی از این مجلات به همراه اطلاعات آنها تهیه شود تا محققان قبل از انتشار مقالات خود در آن‌ها، از نامعتبر و جعلی نبودن مجله اطمينان حاصل کنند. مجلات نامعتبر در این سامانه هر هفته، به روز می شوند و ممکن است تعداد آنها افزایش یابد.

رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت درباره طریقه شناسایی مجلات نامعتبر نیز گفت: این مجلات توسط همکاران ما در سامانه و از طریق گزارش افراد و بررسی کارشناسی شناسایی می شوند و اگر مجله ای نامعتبر و جعلی شناخته شود سه ماه فاصله زمانی بین شناسایی آن تا ثبت در فهرست سیاه ایجاد کرده ایم تا محققانی که مقالاتی به این مجلات ارسال کرده اند فرصت جبران یا جلوگیری از انتشار داشته باشند. در حال حاضر بيش از ۲۰۰۰ عنوان نشریه نامعتبر شناسایی کرده ایم.

دکتر کبیری به نکته مهم دیگری نیز درباره این سامانه اشاره کرد که فهرست حاضر در این سامانه لزوما تمامی مجلات نامعتبر موجود را در بر نمی گیرد و نبود نام یک مجله در این فهرست الزاما دلیل بر معتبر بودن آن نیست. اما وجود نام مجله در این فهرست قطعا نشان دهنده نامعتبر بودن آن است.

 

 «سامانه  نتایج پژوهش‌های سلامت کشور » به نشانی http://news.research.ac.ir دیگر سامانه ای بود که دکتر کبیری به عنوان بخشی از سامانه های ۱۲ گانه نظام نوین اطلاعات پژوهشی کشور از آن یاد کرد و گفت: در این سامانه آخرین اخبار مربوط به نتایج پژوهش های سلامت کشور را می توان رصد کرد. این سامانه همچنین شامل فهرستی از اخبار پژوهشی دانشگاه هاست و دانشگاه ها موظف هستند آخرین اخبار پژوهشهای خود را به فهرست این سامانه اضافه کنند.

به گفته وی، با انتخاب هر خبر، می توان به مشخصاتی همچون عنوان کامل طرح، مجری طرح و زمان اتمام آن دسترسی پيدا کرد.

دکتر کبیری در عین حال افزود: اين سامانه قرار است فاصله بين طرح‌های تحقيقاتی انجام شده و بهره‌برداران و ذينفعان آن يعنی مردم را کوتاه  وحذف کند.

وی یادآور شد: در این سامانه اخبار مربوط به نتایج طرح های پژوهشی بر اساس نوع مخاطبين‌ آن‌ها،‌ يعنی مردم و رسانه ها، سیاستگذاران درمانی، سیاستگذاران پژوهشی، متخصصان و پژوهشگران تقسیم بندی شده است.

دکتر کبیری گفت: تا کنون بيش از ۱۲۰۰ خبر از ابتدای سال جاری تاکنون در این سامانه درج شده که در حال افزایش است.

وی افزود: این سامانه همچنین پربازدیدترین اخبار مربوط به نتایج طرح های پژوهشی را نشان می دهد.

 

رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت در ادامه به «سامانه منبع یاب (جستجو و بازیابی منابع اطلاعاتی پزشکی) » به نشانی  http://rsf.research.ac.ir  اشاره کرد و گفت: این سامانه امکان جست و جوی ساده، پیشرفته و موضوعی منابع اطلاعاتی مورد اشتراک وزارت بهداشت را در اختيار اعضای هيات علمی، پژوهشگران و دانشجويان قرار می دهد. وزارت بهداشت از سال‌ها پيش، منابع اطلاعاتی زیادی شامل کتب، مجلات، فيلم‌های آموزشی، راهنماهای بالينی و … را از ناشرين معتبر بين‌المللی مشترک است. این سامانه به محققان و کاربران کمک می کند که اگر مجله خاصی را جستجو می‌کنند، بدانند که در کدام منبع اطلاعاتی می توانند آن را بازيابی کرده و به آن دسترسی پیدا کنند. یا این که بدانند اساسا وزارت بهداشت، مشترک آن مجله هست یا نه.

دکتر کبیری افزود: منابعی را که وزارت بهداشت مشترک آنهاست و يا دسترسی به‌ آن‌ها رايگان است و يا در بانک‌های اطلاعاتی معتبر نمايه می شوند،‌  به همراه  اطلاعات آنها استخراج  و در نهایت ۸۲ هزار منبع شناسایی شد که این تعداد شامل بیش از ۴۳ هزار مجله ، بیش از ۳۹ هزار  کتاب و بیش از ۳۴۰ راهنما تا کنون بوده است.

به گفته وی، با جستجو و انتخاب هر مجله، صفحه مجله برای کاربر باز می شود. فهرست موجود در سامانه نشان می دهد که این مجله در کجا ( آی اس آی، اسکوپوس، پاپ مد و …. ) نمایه می شود، مشمول کدام دسته موضوعی است، براساس شاخص‌های ارزيابی مجلات جزو  چارک چندم است،  چه نمايه ای دارد و وزارت بهداشت مشترک این مجله هست یا نه و یا جزو مجلات دسترسی رایگان است؟ و …

دکتر کبیری خاطرنشان کرد: نشان سبز رنگ در مقابل مجلات در اين سامانه،  نشانگر دسترسی کامل به مجله و مشترک بودن وزارت بهداشت است. رنگ خاکستری نشانگر عدم اشتراک وزارت بهداشت است و رنگ نارنجی علامت دسترسی آزاد مجله و عدم نیاز به اشتراک وزارت بهداشت است.

وی اظهار کرد: هم اکنون نزدیک به ۴۰ هزار فیلم درمنابع اطلاعاتی وزارت بهداشت هست که می توان آنها را در این سامانه جست و جو کرد.

دکتر کبیری گفت: اکنون در فاز اول سامانه هستیم و در فاز دوم  برخی شاخصهای جدید به آن اضافه خواهد شد.

رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت از «سامانه علم سنجی دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور» به نشانی  http://usid.research.ac.ir به عنوان دیگر سامانه نظام نوین اطلاعات پژوهشی کشور نام برد و گفت: این سامانه مراحل آزمایشی را می گذراند و هنوز رونمایی نشده است. در این سامانه می توان در لحظه وضعیت دانشگاه ها را از نظر تعداد مقالات، ميزان خود استنادی، مقالات یک درصد، ۵ درصد، ۱۰ درصد برتر مشاهده کرد. این رصد علمی به زودی شامل مراکز تحقیقاتی دانشگاه ها نیز خواهد شد.

به گفته وی این سامانه مشابه سامانه علم سنجی اعضای هیات علمی دانشگاه ها، دانشگاه ها را علم سنجی خواهد کرد.

دکتر کبیری به «سامانه مشابهت یاب مقالات علوم پزشکی کشور» به نشانی http://ppc.research.ac.ir  اشاره کرد و گفت: این سامانه، مقالات را مشابهت یابی و از نظر وجود سرقت علمی و يا دستبرد علمی(Plagiarism)  ارزيابی می کند .

 

دکتر کبیری در ادامه گفت: «سامانه بانک اطلاعات مقالات علوم پزشکی کشور » به نشانی http://idml.research.ac.ir  نیز شامل  اطلاعات مقالات منتشر شده علوم پزشکی داخل و خارج کشور است. در حال حاضر، بانک اطلاعات مقالات داخلی زیادی داریم اما در وزارت بهداشت بانک اطلاعات مقالات داخلی و خارجی نداشتیم. این سامانه تمام مقالاتی که در مجلات علمی پژوهشی کشور منتشر شده اند را در اختیار قرار می دهد.  فاز اول، مربوط به مقالات مجلات منتشر شده در کشور است. فاز دوم نیز مربوط به مقالات ایرانیان  است که در مجلات خارج از کشور منتشر شده اند.

 

سامانه بعدی در نظام نوین اطلاعات پژوهشی پزشکی کشور، «سامانه کتابخانه ملی دیجیتال پزشکی کشور»  به نشانی: http://www.inlm.ir است. دکتر کبیری درباره آن گفت: همه اقلام اطلاعات پژوهشی علوم پزشکی کشور در این سامانه شامل مقالات، مجلات، کتب، پايان‌نامه‌ها، طرح‌های تحقيقاتی و …در اين سامانه گردآوری و قابل جستجو خواهد شد.

 

به گفته رییس مرکز توسعه و هماهنگی اطلاعات و انتشارات علمی معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، «سامانه و بانک اطلاعات طرح های تحقیقاتی علوم پزشکی» دوازدهمین سامانه نظام نوین اطلاعات پژوهشی کشور است. این سامانه هنوز راه اندازی نشده است.

انتهای پیام

گزارش ارزیابی اثرگذاری اقتصادی و فنّاورانه بروندادهای علمی ایران/ ایران از لحاظ«سهم مقالات کاربردی از کل مقالات»در رتبه پنجم کشورهای اسلامی

نتایج رتبه بندی موسسات تحقیقاتی علوم پزشکی کشور اعلام شد + جدول کامل رتبه ها و شاخص های ارزیابی

گزارش تبصرة ۹ «قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیة آثار علمی» منتشر شد

شیوه نامه تعیین پایان‌نامه های محصول‌محور علوم پزشکی تدوین شد/حمایت ۱۰۰ میلیون تومانی از پایان نامه های محصول محور