بررسی های محققان دانشگاه شهید رجایی پیرامون «دره مرگ» بین کوه های حاتم- تلرش و چشمه سار سمی آن در مرز استان های خوزستان و کهگلویه بویراحمد به ثبت این اثر طبیعی ملی منجر شد.
به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران، نتایج پژوهش های دکتر جلال ولی اللهی، عضو هیات علمی دانشگاه شهید رجایی و رضا فاطمی مطلق، دانش آموخته رشته علوم محیط زیست با عنوان «شناسایی و مطالعه آکولوژیکی دره مرگ بهبهان» به شناسایی و ثبت آن به عنوان یک منطقه حفاظت شده و اثر طبیعی – ملی منجر شده است.
بر اساس این گزارش تاییدیه های لازم از اداره کل حفاظت محیط زیست کهگیلویه و بویر احمد سازمان حفاظت محیط زیست در خصوص شناسایی و معرفی منطقه ۱۳ هزار و ۷۸۹ هکتاری شکار ممنوع کوه های حاتم و تلرش دریافت شد و آگهی آن در روزنامه رسمی به ثبت رسید.
نتایج این پژوهش در نشریه Int. J. Environ. Sci. Technol. با رده JCR-Q2 به چاپ رسیده است.
اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی(IUCN-International Union for Conservation of Nature) در سال ۱۹۷۰، آثار طبیعی- ملی را اینگونه تعریف کرده است: “منطقه‌ای است که تصویرگر پدیده‌ای منحصر به فرد یا غیر عادی از علایق زمین شناسی، اکولوژیکی، علمی و یا تاریخ طبیعی باشد” مناطق چهار گانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، نمونه های برجسته‌ای از پوشش گیاهی و جانوری عرصه های منابع طبیعی هستند که با هدف تضمین بقای گونه‌ها و تامین تنوع زیستی اداره می شوند
ایران سرزمین پهناوری است با آب و هوای گوناگون و طبیعتی پربار که هنوز بسیاری از اکوسیستم ها و جاذبه های طبیعی فرهنگی و گردشگری آن ناشناخته مانده است . تنوع آب و هوایی و جغرافیایی ایران، تنوع اکوسیستم‌ها، گونه‌ها و ژن‌ها را در کشور فراهم کرده است. در اثر غفلت و بهره برداری آزمندانه انسان با از بین رفتن گونه‌ها و زیستگاه‌ها، فرهنگ‌های انسانی نیز اغلب از بین می روند. شناسایی، تدوین شناسنامه و ثبث ملی و بین المللی این آثار بی بدیل خلقت گامی ارزشمند در راستای حفاظت از این اکوسیستم ها و غنا بخشی به ارزش های طبیعی و ملی کشور ایران است.
در جنوب شرق خوزستان و بخشی از رشته کوه زاگرس دره ای عمیق با صخره های سربه فلک کشیده واقع است که در امتداد زاگرس مرکزی و جنوبی تا منطقه گسترده تشان و دشت خوزستان امتداد می یابد.
محدوده این دره و چشمه آن به علت وقوع مرگ پنج نفر از رهگذران طی دهه های اخیر و مرگ آفرینی دره و جاذبه های فرهنگی و طبیعی گردشگری آن از طرف مدیر وقت دپارتمان علوم محیط زیست دکتر جلال ولی الهی در سال ۱۳۹۱ به نام درة مرگ نامگذاری شد(فاطمی مطلق ودیگران،۱۳۹۱) و به عنوان یک وظیفه ملی و موضوع رساله کارشناسی ارشد در مقطع علوم محیط زیست به دانشجو رضا فاطمی مطلق سپارده شد.
از آن زمان به بعد در تمام اسناد و مدارک از این دره به عنوان “دره مرگ” و از چشمه آن به عنوان “چشمه مرگ” و در مقایسه با آب زلال و نوشیدنی هشت چشمه آب حیات، واقع در بالا دست دره، آب سیاه و مرگ آور این چشمه به عنوان “آب ممات” نامگذاری شد.
دره مرگ و رودخانه جاری در بستر آن یکی از چشم اندازهای خاص و بی نظیر طبیعت است یکی از شگفتی های آن رنگ جریان آب رودخانه است که در فواصل متوالی به پنج رنگ سیاه، آبی، سبز و در پائین دست جریان به رنگ سفید شیری رنگ و پس از به آبی بی رنگ و زلال تبدیل می شود. این اختلاف در رنگ بستر آب در مسیری به طول هزار و پانصد متر رخ می دهد.
شگفتی دیگر این دره، چشمه مرگ است که آب آن از نقطه خروج از سرچشمه تا یکصد متری پایین دست سمی و مرگ آور است و به همین دلیل این چشمه را چشمه مرگ و چشمه آب ممات نام گذاری کردیم. این چشمه از نوع گسلی (گسل بنگستان)، گرماب و گوگردی هست.
علت مرگ آفرینی سرچشمه دره مرگ، غلظت بالای گاز سمی سولفید هیدروژن است که غلظت این گاز در سرچشمه و در هوای گرم به علت کاهش انحلال گاز در آب و گرم بودن دمای آب است. (در سرچشمه ۳۴ درجه سانتی گراد) .
به این علت به این دره نام دره مرگ اطلاق گردید که در فضای پیرامونی این چشمه و این دره گازی مرگ آور متصاعد می شود که اگر هر موجود جانداری به این فضا و محدوده وارد شود دچار مسمومیت تنفسی ناشی از گاز سمی شده و خواهد مرد. این گاز سمی، گاز H2s تشخیص داد شد.
با ثبت ملی این دره در سازمان حفاظت محیط زیست و اعلام خطر مرگ در این دره، از طرف سازمان حفاظت محیط زیست تابلو هشداردهنده الصاق گردید و این منطقه به عنوان یک اثر طبیعی ملی و شکار ممنوع اعلام شد و این دره به عنوان به علت وجود زیستگاه پلنگ ایرانی به یک اکوسیستم و اثر طبیعی ملی و منطقه حفاظت شده به رسمیت شناخته شد.
نمونه برداری از آب و رسوب دره مرگ طی دو فصل و از نقطه خطرناک آن یعنی سرچشمه انجام شد. غلظت برخی عناصر به ویژه فلزات سنگین در آب و رسوب بسیار بالا است. همچنین این تحقیق نشان داده که گاز سمی سولفید هیدروژن وغلظت بالای آن که تا ppm 400 در هوای اطراف و نزدیک سطح آب می رسد و سایر ترکیبات گوگردی مانع از زیستن جانور و گیاه در این آب به ویژه نزدیک سرچشمه می شود.
به علت شکار بی رویه کل و بز و پلنگ در منطقه به دنبال راهکارهایی برای حفاظت از منطقه هستیم. دره مرگ به عنوان یک اکوسیستم بی نظیر و بی بدیل خلقت و یک میراث ملی و جهانی دارای شگفتی های طبیعی و فرهنگی بسیار دیگر است از جمله یک چاه غار عمیق ، هزاران سنگ تراش خورده طبیعی کروی پراکنده که اهالی آنها را تخم دایناسور می نامند و هشت چشمه آب زلال که همانند آب حیات نوشیدنی و گواراست.
در سرحدات این دره در ناحیه تشان غار دیگری کشف و در آن گونه دیگری از ماهیان کور غار ایران کشف شد که برای اولین بار نمونه های از آن به منظور شناسایی در حفره های مخوف این غار و در گودال های آن نمونه برداری شده و به محل دانشگاه شهید رجایی انتقال داده شد. طرح ملی شناسایی دره مرگ از سال ۱۳۹۱ آغاز شد و این غار و ماهی کور آن در سال ۱۳۹۵ کشف شد.
از مهمترین خصوصیات دیگر این منطقه کوهستانی وصخره ای تنوع پوشش علفی ،بوته ای ودرختی است که ماًمن وپناهگاه گونه های مختلف حیوانات است. در سالیان گذشته به علت محصور بودن منطقه دربین کوههای دیوار مانند وانزوای منطقه با شکاربی رویه ،قطع درختان بااره برقی وتولید زغال وافزایش دامداران کوچ نشین باعث شده از تنوع وتعداد گونه ها بسیارکاسته شود،ازجمله انقراض قوچ ومیش ،یوزپلنگ ،خرس وغیره. ( فاطمی مطلق ودیگران،۱۳۹۱).بر اساس اخبار نقل شده از مردم بومی طی ده سال گذشته بیش از ده قلاده از پلنگان این منطقه آزاد(به علت حمله این جانور به دام اهالی) توسط افراد بومی از پای در آمدند.در منطقه مورد پژوهش به مساحت هیجده هزار هکتار تاکنون بیش از ۳۹۰گونه گیاهی با ۸گونه گیاه نادر ،۹۲ گونه پرنده ،۱۸ گونه پستاندار به ویژه پلنگ ایرانی و سیاهگوش،شناسایی شده است.(فاطمی مطلق، ۱۳۹۱)
شناسایی ثبت ملی و جهانی این منطقه به عنوان یکی از اکوسیستم های بی نظیر خلقت و جاذبه های اسرار آمیز و وهن انگیز آن یاد آوری مرگ در این دره به عنوان دره مرگ و چشمه مرگ واقعی از یک طرف و صدها جاذبه طبیعی و چشم اندازهای صخره های زیبا و سر به فلک کشیده و دشت ها و گستره های پهناور آن، وجود پلنگ ایرانی به عنوان یک گونه نمایانگر تعادل و تنوع اکولوژیک جانوری و گیاهی وجود جشمه های و نهر های نادر آثار زمین شناختی و فرهنگی و … از طرف دیگر این منطقه را به اکوپارک و یک منطقه گردشگری و اکوتوریستی بدل می کند و همه این ها منجر به جلب توجه حافظان محیط زیست و آموزش و آگاهی بومیان منطقه شده است به طوری که خود اهالی به ارزش های منطقه و دیار و سرزمین خود و موجودات بی نظیر آن علاقمند شده و خود از حافظان آن خواهند بود. به گزارش دیده بان علم شناسایی و ثبت ملی و بین المللی این اکوسیستم به ارزش های طبیعی و فرهنگی ایران افزوده و موجب جلب توریسم و کار آفرینی و رونق کسب وتجارت و ارتقاء آموزش های زیست محیطی و رونق کسب و کار و ارتقاء رفاه اجتماعی این منطقه می شود.
علت کشنده بودن آب چشمه ممات
به دو علت هر چه آب دره مرگ از سرچشمه فاصله می گیرد خطر آن کمتر می شود: اول کاهش دمای آب با گذشت زمان و هم دما شدن با هوای اطراف، دوم کم شدن غلظت گاز خروجی از آب به هوای مجاور.
علت تغییر رنگ بستر و آب دره مرگ
علت تغییر رنگ بستر آب دره مرگ و خود آب دره مرگ در طول دو کیلومتری مسیر جریانش تغییر در ترکیبات آب و رسوب می باشد.که بدین ترتیب تفسیر می شود:
رنگ سیاه بستر مربوط به ترکیبات سولفیدی فلزات به ویژه رسوب سولفید آهن هست.
رنگ شیری بستر مربوط به ترکیبات سولفیدی فلزاتی به ویژه رسوب سولفید آلومینیوم ، سولفات کلسیم و یا کربنات کلسیم هست. زیرا در هرکجا رنگ شیری مشاهده شد این ترکیبات نیز به وفور یافت شد.رنگ سبز آب مربوط به اکسیدهای فرو و فریک آهن موجود در آب هست.
آهن: آهن موجود در آب به دو گونه آهن فرو و آهن فریک وجود دارد. آهن در فرم فریک کاملاً اکسیده شده در حالیکه در وضعیت فرو، به گونه ای جزئی اکسیده می گردد. در آزمایش مقدار کل محلول شده و دو نوع، یعنی آهن فرو و آهن فریک مورد سنجش قرار می گیرد. از آنجایی که آهن یکی از فراوانترین عناصر پوسته جامد زمین می باشد در اکثر آبهای طبیعی وجود دارد. آهن در آبهای سطحی به دلیل اکسید شدن توسط اکسیژن، به صورت فریک می باشد، اما آهن در آبهای چاه، معمولاً بصورت فرو دیده می شود، وقتی آب از درون چاه به سطح زمین آورده می شود، به محض تماس با هوای بیرون گاز دی اکسید کربن آزاد گشته و آهن فرو تبدیل به آهن فریک می گردد. آهن در رده عناصر قشر ساز شبیه کلسیم و منیزیم قرار داده شده است و دلیل آن هم تشکیل رسوب از محلول و تولید یک لایه می باشد. رنگ سبز آب ناشی از وجود آهن فرو و فریک در آن هست.رنگ آبی آب مربوط به سولفات ترکیباتی نظیر سولفات مس در آن می باشد.
در دره مرگ باید محدوده ای که امکان گازگرفتگی و مرگ وجود دارد با الصاق تابلوهای هشدار دهنده از طرف سازمان محیط زیست سامان دهی شود. به عنوان اثر طبیعی ملی و منطقه حفاظت شده سندبرداری شده و ثبت جهانی شود و تمام قوانین و مقررات اکوتوریسم در مناطق حفاظت شده در مورد آن اعمال شود.
رودخانه به عنوان یک اکوسیستم فعال به دلیل ویژگی های طبیعی خود می توانند باعث ایجاد چشم اندازهای فراوان از منظر اکوتوریستی باشند. تنگهای بجک و ممباغان به دلیل برخورداری ازطبیعت سرسبز خود و قرار گرفتن در میان کوههای بلند ازآب و هوای مناسبی برخوردار است، وجود قله‌های بلند درتلرش و حاتم و رودخانه دره مرگ با داشتن رنگهای متفاوت روزانه، شیب تند و جنگل سرسبز بالادست خود و باغهای میوه باعث بوجود آمدن زیست گاه های حیوانی و گیاهی فراوانی شده که امروزه هرکدام به نوبه خود می تواند نقشی فعال در زمینه اکوتوریسم پدید آورد.
به گزارش دیده بان علم از مهمترین خصوصیات این منطقه می توان کوهستانی و صخره ای بودن آن با تنوع پوشش علفی و درختی ذکر نمود که ماًمن و پناهگاه مناسبی جهت گونه‌های مختلف حیوانات بوده است.
متاسفانه در سالیان گذشته به علت محصور بودن منطقه در بین کوههای دیوار مانند و انزوای منطقه نسبت به حافظان محیط زیست، عدم رعایت مقررات با شکار بی‌رویه، قطع درختان با اره برقی و تولید زغال و افزایش دامداران کوچ نشین باعث شده از تنوع و تعداد گونه‌ها بسیار کاسته شود، از جمله انقراض قوچ و میش، یوزپلنگ، خرس و غیره. در سطحی به مساحت نزدیک به ۱۸ هزار هکتار، وجود حداقل ۳۹۰ گونه گیاهی مشتمل بر هشت گونه گیاه نادر ۲۵گونه گیاه اندمیک، ۹۲گونه پرنده که هشت گونه آنان در سطح جهان در لیست پرندگان حفاظتی قرار دارند،۱۸ گونه پستاندار،۲۲ گونه خزنده، حکایت از محیطی با تنوع زیستی مطلوب جهت اعلام منطقه به عنوان منطقه حفاظت شده است.
به گزارش دیده بان علم ایران تنوع ساختار زمین شناسی آن از ارتفاع ۵۰۰ متر تا ۲۱۷۰ متر از سطح دریا، تنوع اقلیمی و آب و هوا بین این دو ارتفاع، محصور بودن بین سه شهرستان و سه شهر و محل امنی برای گرمازدگان خوزستان به ویژه در فصول گرم و خشک سال، می‌طلبد که رسما از آن حفاظت شود.
چون از بهترین اکوسیستم های طبیعی بین دو استان کهگلویه و خوزستان می باشد و به دلیل موقعیت طبیعی جغرافیائی آن وکوه بلند۲۱۷۰متری حاتم و همچنین پوشش گیاهی نیمه متراکم و حیات وحش آن به ویژه در ارتفاعات نیاز به حفاظت دارد. از جمله ویژگیهای آن قرارگرفتن بین سه شهر دهدشت، بهبهان و بهمئی است.
این منطقه از پتانسیل بالایی برای حرکت در جهت توسعه پایدار برخوردار است یعنی ضمن حفاظت از منابع طبیعی و ملی آن می توان نهایت استفاده از منابع زیر زمینی و رو زمینی آن در جهت افزایش رفاه ساکنین اطراف آن داشت. استفاده بهینه از منابع آبی آن باید در دستور کار قرار گیرد.
با توجه به ارسال بخشی از نتایج پایان نامه به سازمان محیط زیست به ویژه زیستگاه بهینه پلنگ و کل و بز در منطقه کارشناسان سازمان محیط زیست بخش زیستگاه ها بازدید از منطقه را آغاز شده و طرح شکار ممنوع بودن آن را در دستور کار قرار دارد.
انتهای پیام
* نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند