فدراسیون سرآمدان علمی» از ابتدای سال ۹۴ توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری شکل گرفت. سرآمدان علمی به افرادی اطلاق میشود که فعالیت های پژوهشی و دستاوردهای علمی معتبری داشتهاند از جمله این افراد، اعضای هیات علمی دارای این نوع فعالیتهای پژوهشی معتبر، برندگان جوایز معتبر علمی مانند نوبل، کاولی، فیلدز، نویسندگان اول یا نویسندگان مسوول مقالات منتشره در مجلات نیچر یا ساینس و … هستند.
به گزارش دیدهبان علم ایران، هدف این فدراسیون، افزایش کیفیت علمی کشور، افزایش تعاملات بینالمللی با محققان معتبر جهان، استفاده از زیرساختها و امکانات مراکز معتبر علمی جهان و کمک به توسعه کیفی علم و فناوری کشور اعلام شده است.
برنامه «فدراسیون سرآمدان علمی» آن است که به طور مستمر افراد توانمند علمی – سالانه ۱۰۰ نفر- را شناسایی کرده و تحت عنوان «سرآمدان علمی» به ارائه حمایتهای ویژه از آنها بپردازد تا بدین واسطه کشور را به سوی مرجعیت علمی در جهان سوق دهد. به همین منظور این فدراسیون حمایتهای مالی و اعطای گرنت (پژوهانه) به پژوهشهای فاخر همچون مقالات چاپ شده در مجلات برتر از جمله «ساینس» و «نیچر»، رویدادهای داخلی معتبر، شرکتکنندگان در دورههای معتبر مطالعاتی خارج از کشور و نیز شرکتکنندگان در کنگرههای معتبر و برندگان جوایز معتبر علمی مانند نوبل، کاولی، فیلدز و … را در دستور کار داشته است.
میزان گرنت «پژوهشی» و «آزمایشگاهی» اعطایی این فدراسیون از ۱۵ تا ۵۰ میلیون تومان است که به محققان سرآمد به صورت نقدی پرداخت میشود.
اکنون آنچه که مورد نقد برخی سرآمدان علمی عضو این فدراسیون، قرار گرفته، موضوعات انتخاب شده برای حمایتها و نیز نحوه حمایتهاست و این نقدها، تاکید دارند که چنین موضوعاتی کمکی به توسعه کیفی علم کشور و نیز مرجعیت علمی ایران نخواهد کرد.
دکتر عباسعلی صابری، فیزیکدان و عضو هیات علمی دانشگاه تهران، پژوهشگر پژوهشگاه دانشهای بنیادی و محقق «برگزیده علوم پایه» کشور در سال ۹۵ از جمله سرآمدان علمی کشور است که مورد حمایت این فدراسیون قرار دارد. وی در گفتوگو با خبرنگار «دیدهبان علم ایران» ضمن قدردانی از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به سبب تشکیل فدراسیون سرآمدان علمی، معتقد است «با وجود همه دغدغهها اگر سکان یک برنامه مفید به دست افراد غیرحرفهای و بهدور از کار پژوهشی جدی بیفتد، نتیجهی آن چیزی جز «بینتیجه ماندن برنامه» و حتی «گسترش دلخوری و سرخوردگی در پژوهشگران کشور» نخواهد بود.
دکتر صابری ضعف بنیادی برنامههای حمایتی فدراسیون سرآمدان علمی را در اولویتبندیهای آن دانست و گفت: شاید درستتر آن بود که برای هموارسازی راه مرجعیت علمی ابتدا فکری برای ایجاد زیرساختهای جدی پژوهش در کشور شود. این زیرساختها هم سختافزاری است و هم نرمافزاری و فرهنگی.
آکادمی علوم تشریفاتی در شأن جامعه علمی کشور نیست!
وی در ابتدای این گفتوگو به نقش مهم آکادمی علوم در پیشرفت علمی کشور اشاره و تصریح کرد: علیالاصول باید کشور ما همانند بسیاری از کشورهای پیشرفته به سمت تقویت “آکادمی علوم” خود به عنوان تنها مرجع تصمیمگیر در سیاستهای کلان علمی کشور حرکت کند. چراکه تنها نقش مشورتی برای چنین نهادی و تنها یک جایگاه تشریفاتی، در شأن جامعه علمی کشور نیست و دولتمردان باید اولا به شکلگیری صحیح این مرکز اهتمام جدی ورزیده و ثانیا هویت واقعی آنرا با تضمین قدرت اجرایی و تصمیمسازی تقویت سازند.
دعوت تشریفاتی از نوبلیستها، برداشت سادهانگارانه از معیارهای علمی استاندارد دنیاست
محقق برگزیده علوم پایه کشور به عنوان مثال به حمایت فدراسیون سرآمدان علمی از «دعوت افراد سرآمد بینالمللی (خارجی یا ایرانی مقیم خارج) مانند برندگان جوایز نوبل،نویسندگان دو مقاله در نیچر و ساینس و نویسندگان ۱۵ مقاله در مجلات برتر» اشاره کرد و گفت: حتی بافرض صحیح دانستن حمایتهای تشویقی به عنوان راهی برای ایجاد شوق پژوهش علمی با کیفیت بالا در کشور، شکل مصوب کنونی حمایتهای فدراسیون، بیشتر حاصل برداشتی سادهانگارانه و ظاهری از مقوله پژوهش و کار علمی با کیفیت است. به عنوان مثال، از معیارهای بارز مورد حمایت این فدراسیون برهمکنش با نوبلیستهاست و یا کسانی که حتما دارای مقالات چاپ شده در مجلات «ساینس» یا «نیچر» باشند. این همان تصور اشتباهی است که یک مدیر پژوهشی میتواند از معیارهای علمی استاندارد دنیا داشته باشد. در بیشتر موارد دعوت تشریفاتی از نوبلیستها هیچ کمکی به پیشرفت علمی کشور نمیکند و یا حداقل نباید در اولویت باشد.
دعوت یک استاد با حقوق ۳ میلیون تومانی از یک نوبلیست؟!
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران با ذکر مثالی ملموس در همین زمینه گفت: فدراسیون به ازای دعوت از هر نفر نوبلیست، یا هر شخصی که حداقل دو مقاله در مجلات نیچر یا ساینس داشته باشد به ترتیب مبلغ ۴۰ و ۲۰ میلیون ریال به عنوان تشویق به میزبان ایرانی اهدا میکند. برای مدعوین نیز محل اقامت در هتل پنجستاره به همراه بلیت رفتوبرگشت پیشبینی شده است. این درحالیست که درآمد ماهانهی یک استادیار دانشگاه با شش سال سابقه کار و دارنده تجربهی سه دوره پسادکتری (فوق دکترا) در داخل و خارج کشور در بهترین دانشگاه کشور پس از کسورات قانونی چیزی حدود ۳ میلیون تومان است و اگر مایل به شرکت در یک رویداد علمی معتبر بینالمللی باشد مشمول هیچیک از حمایتهای فوق نیست؛ چه از سوی دانشگاه متبوع و چه فدراسیون!
ایجاد بنگاه علمی با این نوع حمایتها به جای رشد کیفیت علم!
وی افزود: من با شناختی که پس از سالها برهمکنش نزدیک با پژوهشگران دیگر کشورها دارم، اگر چنین اطلاعاتی به هر یک از آنها برسد صدالبته که شگفتزده از چنین میهماننوازی ویژه و غیرعادی در عرف علمی بینالمللی خواهند بود، ولی آیا چنین رویکردی بیشتر به شکلگیری بنگاههای علمی در کشور منجر نمیشود تا رشد کیفیت علمی؟
دکتر صابری به عنوان نمونه همچنین به برنامه فدراسیون سرآمدان علمی برای حمایت از چاپ مقالات معتبر سرآمدان علمی در مجلاتی چون «ساینس» و «نیچر» اشاره کرد و گفت: بر هیچ پژوهشگر استانداردی پوشیده نیست که بدون وجود آزمایشگاههای مجهز و سختافزارهای محاسباتی با سرعت بالا از یک طرف و تامین مادی و معنوی پژوهشگران جهت تسهیل در برهمکنش با پژوهشگران دنیا از دیگرسو، غیرممکن است که بتوان از جامعه پژوهشی کشور انتظار چاپ سیستماتیک مقالات در مجلههایی نظیر نیچر و ساینس را داشت. لذا اصولا انتظار یک کار پژوهشی درجه یک و بهروز در دنیا با تجهیزات چندین دهه قبل درست به نظر نمیرسد.
زیرساخت پژوهشی را تقویت کنید، مقاله« «ساینس» و «نیچر» سیستماتیک تولید میشود
عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: حرف ما این است که اگر زیرساختهای پژوهشی در کشور طبق استانداردهای دنیا پایهگذاری شوند، آن گاه کار پژوهشی درجه یک بهطور خودکار و سیستماتیک و ماندگار تولید خواهد شد و تنها چنین روندی میتواند فرای گزارش اعداد و ارقام از تعداد مقالات گاه به گاه و غیر باعث خیزش واقعی علمی کشور شود..
چاپ مقاله مهم «کشف امواج گرانشی» در مجلهای غیر از «ساینس» شما را شگفتزده نکرد؟
دکتر صابری یادآور شد: فراموش نکنیم، اگرچه چاپ مقاله در مجلات نیچر و ساینس در کشور ما بسیار لوکس قلمداد میشود، چنین اتفاقی در کشورهای پیشرفته کاملا عادی است تا جایی که حتی بخشی از پژوهشگرانِ بنام دنیا از چاپ مقالات علمیِ جدی خود در این مجلات اکراه دارند. بهعنوان مثال، شاید مسئولین علمی ما از شنیدن چاپ مقالهی اخیر و بسیار با اهمیت “کشف امواج گرانشی” در مجلهی “فیزیکال ریویو لترز” متعجب باشند و نویسندگان مقاله را برای چنین تصمیمی سرزنش کنند. تاکید میکنم این گفتهها بههیچ عنوان بهمعنی نفی ارزش مجلات نیچر و ساینس نیست، بلکه نقد طرز تفکری است که این مجلات را کعبه آمال پژوهشگران معرفی میکنند.
چرا سیاستگذاری پژوهش به دست پژوهشگران تدوین نمیشود؟!
وی گفت: حرف ما این است که سیاستهای پژوهشی کشور باید به دست گروهی از پژوهشگران مورد قبول جامعه علمی کشور تدوین شود و نه به دست کارشناسان و مدیرانی که درگیری مستقیم با امر پژوهش ندارند، ولو اینکه خود را ملزم به مشورت با بخشی از پژوهشگران میدانند.
بنابراین آنچه از بحث با یک گروه از پژوهشگران تراز اول در یک جلسه با حضور همه حاصل میشود هیچگاه از بحث جداگانه کارشناسان با تک تک اعضای آن گروه بهدست نمیآید.
غلبه سلائق شخصی بر لیست مجلات علمی مورد حمایت فدراسیون!
پژوهشگر برگزیده علوم پایه کشور در سال ۹۵، معتقد است معیارهای کنونی برای تشخیص سرآمدان علمی دارای ایرادات بسیار اساسی است که نیاز به بازنگری جدی دارد. از طرف دیگر لیست مجلات علمی مورد حمایت، واقعبینانه نیست و گاهی میتوان برداشت کرد که سلایق شخصی غالب بر معیارهای مورد قبول جامعه علمی دنیا بوده است.
وی افزود: فراموش نکنیم مادامی که سیاستها مبتنی بر اعداد و ارقام صرف باشند (آنچه که به وضوح حاکم بر معیارهای کنونی فدراسیون است)، حرف حساب هیچ جایگاهی روی میز تصمیمگیران نخواهد داشت و وضعیت پژوهشی کشور نیز به سرعت کیفی مورد نظرمان نخواهد رسید.
وجاهت یک مرکز علمی خارجی را کارشناس باید برای سرآمد علمی تشخیص دهد؟
به گفته دکتر صابری، نکته بارز دیگر در تصمیمگیریهای فدراسیون عدم اعتماد به سرآمدان علمی مورد تایید خود فدراسیون است.
وی این پرسش را مطرح کرد که آیا اگر یک سرآمد علمی در کار تخصصی-پژوهشی خود تشخیص دهد که برای همکاری باید به یک مرکز علمی معتبر در دنیا سفر و درخواست حمایت از فدراسیون کند، کارشناس مربوطه باید چنین اختیاری را داشته باشد که آن مرکز را براساس آمار و ارقام فاقد وجاهت علمی، نامناسب تشخیص دهد؟ ! فکر نمیکنم چنین اتفاقی هیچ جای دنیا که اکنون داعیه پیشرفت را دارد دیده یا شنیده شود! چنین برخوردی اگر عدم اعتماد به سرآمد علمی منتخب خود ما نیست پس چیست؟!
سرآمد علمی، «ساینتیست» یا ««ساینستیست» ؟!
این فیزیکدان خاطرنشان کرد: با همه این تفاسیر اگر نگاهی به معیارهای مورد نظر فدراسیون برای تعریف یک سرآمد علمی داشته باشیم، میبینیم که بیشتر معیارها در صدد کشف یک “ساینستیست” است و نه یک “ساینتیست”! منظور از عبارت خودساخته “ساینستیست” کسی است که دغدغهاش بیشتر آن است که مقاله خود را در مجلهی با اسم و رسمتری چون مجله ساینس و نیچر و غیره چاپ کند تا از این طریق کار خود را در قالب حمایتهای تشویقی قرار دهد. درحالی که یک ساینتیست طبق تعریف به شخصی اطلاق میگردد که متخصص در یک دانش طبیعی و علوم بنیادی است، جدای از اینکه مقالات خود را در کدام مجله به صلاحدید خود چاپ میکند.
یک مرکز علمی کیفی در دنیا با معیارهای ما نشان دهید!
دکتر صابری در پایان با تاکید بر این مهم که همکاری علمی با پژوهشگران برجسته جهان راه پیشرفت علمی را هموار خواهد کرد، گفت: اتفاقا با توجه به شرایط کنونی کشور، برهمکنش با پژوهشگران تراز اول دنیا که هنوز دست به قلم هستند بسیار مفیدتر است. زیرا اگر برداشت مسوولان از رشد کیفیت علم درست بود، میتوانستیم حداقل یک مرکز در دنیا با معیارهای تعریف شده در کشورمان از کیفیت، پیدا کنیم.
انتهای پیام