نخستین ردهبندی حفاظتی جهانی جنگلهای حرا (مانگرو) که توسط اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) منتشر شد، تصویری نگرانکننده از آینده یکی از مهمترین زیستبومهای ساحلی جهان ارائه میدهد.
به گزارش دیدهبان علم ایران، نتایج این گزارش نشان میدهد ۵۰ درصد واحدهای اکوسیستم مانگرو در جهان در ردههای آسیبپذیر (VU)، در معرض خطر (EN) یا بحرانی (CR) قرار دارند و یک واحد از هر پنج واحد در معرض خطر فروپاشی شدید است.
بر اساس پیشبینیهای ارائه شده در این گزارش، در صورت نبود اقدامات مؤثر تا سال ۲۰۵۰ حدود ۷۰۶۵ کیلومترمربع از مانگروها از بین خواهد رفت و ۲۳ هزار و ۶۷۲ کیلومترمربع نیز زیر آب خواهد رفت. برآورد میشود چنین روندی موجب آزاد شدن ۱۶ درصد کل کربن ذخیرهشده در این اکوسیستمها شده و هزینه اجتماعی آن حدود ۳۳۰ میلیارد دلار باشد. همچنین احتمال میرود نقش حفاظتی مانگروها در برابر بلایای ساحلی برای حدود ۱.۲ میلیون نفر از دست برود و ۱۷ میلیون روز–صیادی در سال کاهش یابد.
در پی انتشار این ارزیابی، یاسر فاطمی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوسشناسی و علوم جوی و رئیس مرکز اقیانوسشناسی بوشهر با اشاره به اهمیت نتایج گفت: «این گزارش نخستین تصویر جامع از وضعیت حفاظتی مانگروهای جهان ارائه میدهد و نشان میدهد این اکوسیستمهای کلیدی تحت فشار شدید قرار دارند. بخش مهمی از این تهدیدها مرتبط با تغییرات اقلیمی است و افزایش سطح آب دریا همچنان اصلیترین تهدید جهانی مانگروها محسوب میشود.»
او توضیح داد: «حدود ۱۱ میلیارد تن کربن در مانگروها ذخیره شده و این میزان بهازای واحد سطح ۱۰ برابر جنگلهای خشکی است. تخریب این جنگلها معادل آزادسازی حجم عظیمی از گازهای گلخانهای است و پیامدهای اقلیمی، اقتصادی و اجتماعی قابلتوجهی به همراه دارد.
طبقهبندی حفاظتی مانگروهای خلیج فارس
فاطمی در توضیح نتایج مرتبط با ایران و منطقه گفت: «در ارزیابی جدید IUCN، جنگلهای حرا در خلیج فارس از نظر شاخصهای زیستی و غیرزیستی و همچنین شاخص محدودیت در پراکنش جغرافیایی در رده کمترین نگرانی قرار گرفتهاند، اما از نظر شاخص تغییرات در پراکنش جغرافیایی (کاهش وسعت جنگلها) در رده *آسیبپذیر* طبقهبندی شدهاند. همین کاهش سطح موجب شده مجموعاً جنگلهای حرا در خلیج فارس و دریای عمان در رده حفاظتی آسیبپذیر (VU) قرار بگیرند.»
وی افزود: «این طبقهبندی به این معناست که اگر روندهای فعلی ادامه یابد، احتمال حرکت این اکوسیستمها به سمت وضعیتهای خطرناکتر وجود دارد. بنابراین نیاز به مداخله و مدیریت علمی بسیار ضروری است.»
جایگاه ایران در پهنه مانگروهای منطقه
طبق دادههای منتشرشده در منابع مختلف، در پهنههای خلیج فارس و دریای عمان حدود *۲۵۰ کیلومتر مربع* جنگل حرا وجود دارد که ایران با ۱۳۸ کیلومتر مربع بزرگترین سهم را داراست.
فاطمی توضیح داد: «در ایران عمده جنگلهای حرا از گونه Avicennia marina تشکیل شدهاند و تنها در سیریک و گابریک گونه Rhizophora mucranata دیده میشود. بزرگترین پهنه نیز در ذخیرهگاه زیستکره قشم و بندرخمیر قرار دارد.»
چالشهای مانگروهای ایران
در منابع مختلف عوامل متعددی بهعنوان تهدید برای جنگلهای حرا برشمرده شده که از مهمترین آنها میتوان به مجاورت با صنایع آلاینده نفت، گاز و پتروشیمی، پساب مزارع آبزیپروری، برداشت چوب، چرای دام و ساختوسازهای غیراصولی، گردشگری بیضابطه، آفات گیاهی، کاهش ورودی آب شیرین بهدلیل سدسازی و ورود سموم کشاورزی اشاره کرد.
او گفت: «این فشارها پایداری اکوسیستم را در برخی مناطق مختل کرده و روند احیای طبیعی را کاهش داده است.»
فاطمی در پایان با اشاره به اهمیت حفاظت بلندمدت از این زیستبومها گفت: «حفاظت و احیای جنگلهای حرا نهتنها برای تنوعزیستی و سلامت اکوسیستمهای دریایی ضروری است، بلکه نقشی حیاتی در کاهش اثرات تغییرات اقلیمی، حفظ امنیت ساحلی، امنیت غذایی و بهبود رفاه جوامع ساحلنشین دارد.»
وی افزود: «نتایج ارزیابی جهانی IUCN میتواند مبنایی مهم برای تصمیمگیریهای ملی و منطقهای باشد و نشان میدهد که برنامهریزی، پایش مستمر و مدیریت یکپارچه این اکوسیستمها باید در اولویت قرار گیرد.»
جنگل حرا یا مانگرو (Mangrove forest) یا جنگل کِشَندی که باتلاق حرا، بیشه حرا یا مَنگَل نیز نامیده میشوند، تالابهای زایا هستند که در مناطق جزرومدی ساحلی میرویند. جنگلهای مانگرو عمدتاً در عرضهای جغرافیایی حارهای و جنبحارهای رشد میکنند زیرا درختان مانگرو نمیتوانند دمای انجماد را تحمل کنند. حدود ۸۰ گونه مختلف از درختان مانگرو وجود دارد. همه این درختان در مناطقی با خاک کماکسیژن رشد میکنند، جایی که آبهای با حرکت آهسته اجازه میدهد تا رسوب ریز جمع شود.
مانگروها گیاهان گلدار خشکیزی هستند که به علت عدم توانایی در رقابت با سایر گونههای گیاهان در خشکی به ساحل دریا روی آوردهاند و با تحمل شرایط زیستی دشوار حد فاصل دریا و خشکی، بلامنازع در این منطقه چیرگی یافتهاند، به طوری که در گستره تحت اشغال مانگروها کمتر گیاهی قادر به رقابت با آنها است.
انتهای پیام