مراسم گرامیداشت ابوریحان بیرونی و نهمین دوره تجلیل از پژوهشگران جوان برجسته رشته های علوم پایه کشور، منتخب فرهنگستان علوم در سال ۱۴۰۲، صبح روز پنجشنبه یکم تیر ۱۴۰۲ با حضور رییس فرهنگستان علوم به صورت حضوری و برخط برگزار شد.
به گزارش دیده بان علم ایران به نقل از روابط عمومی فرهنگستان، دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم، دکتر یوسف ثبوتی، رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، دکتر علی‌اکبر صالحی، معاون پژوهشی و قائم‌مقام رئیس فرهنگستان علوم، آیت الله دکتر سید مصطفی محقق‌داماد، رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، دکتر پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، دکتر محمدجواد لاریجانی، رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، رؤسای شاخه های ریاضی، فیزیک، شیمی، زمین شناسی و زیست شناسی گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، تعدادی از اعضای پیوسته و وابسته و همکاران مدعو فرهنگستان علوم و استادان و اعضای هیأت علمی دانشگاه‌ها و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و خانواده‌های برگزیدگان از جمله حاضران در این مراسم بودند.
ابوریحان از استثنائات تاریخ علوم اسلامی است
در ابتدای این مراسم، دکتر یوسف ثبوتی، رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم ضمن خوشامدگویی به حاضران، به برگزاری نهمین دوره اعطای جایزه ابوریحان بیرونی در فرهنگستان علوم اشاره کرد و با اشاره به جملاتی از ابوریحان بیرونی، علاقه او به دانش، علم‌اندوزی و اندیشه‌های او را دلیل نامگذاری این جایزه به اسم این دانشمند بزرگ ایرانی عنوان کرد.
دکتر ثبوتی ادامه داد: ابوریحان از استثنائات تاریخ علوم اسلامی است، که جدای از فکر و اندیشه به مشاهده هم اهمیت می‌داد.
علوم پایه، امروز در جهان قدر نمی‌بیند
در ادامه مراسم دکتر رضا داوری اردکانی، رئیس فرهنگستان علوم سخنرانی ایراد کرد. وی ضمن عرض خیرمقدم به میهمانان و تبریک به پژوهشگران جوان برجسته رشته های علوم پایه کشور، از گروه علوم پایه فرهنگستان علوم بابت برگزاری این مراسم و تجلیل از دانشمندان جوان برجسته قدردانی کرد. رئیس فرهنگستان علوم در ادامه اظهار داشت که سال ۲۰۲۲ را به نام سال علوم پایه نامیدند. اما علوم پایه نه در کشور ما که این سالها در تمام دنیا مورد اعتنا نیست. در همین نسبت یک سؤال ساده به ذهن متبادر می‌شود. اگر این علوم، پایه هستند، چرا قدرش را نمی‌دانند؟
رئیس فرهنگستان علوم با بیان اینکه نظامی که اکنون در جهان و در علوم پدید آمده است، در درون خود یک نظام به‌هم بسته است، گفت: در جهان توسعه نیافته که علوم و تکنولوژی را به طور پراکنده اخذ کرده اند، پیدا است که این پیوستگی وجود ندارد و یا ضعیف است.
دکتر داوری اردکانی با ابراز تأسف از اینکه مقام علم را شهرت و آرای همگانی تعیین می کند، خاطر نشان کرد: چهره این امر را در گزینش دانشجو و انتخاب رشته تحصیلی می توان یافت. در جایی که علم، نظام دارد و آن نظام تحقق یافته است، جایگاه علوم کم و بیش مشخص است اما اگر این نظام نباشد، حتی در کشوری مانند ایران که مردمش اثاث خانه خود را می فروشند و صرف تأمین هزینه تحصیل فرزند خود می کنند، علوم پایه و علوم انسانی، قدر و منزلت چندان و یا شایسته ندارند.
رییس فرهنگستان علوم افزود: البته اکثر دانشمندان معتقدند و سفارش می کنند که برای توسعه و پیشرفت کشور باید به علوم پایه توجه شود. آنها مخصوصاً از این حیث تاکید دارند که بدون قرار گرفتن علوم پایه در جایگاه خود، به توسعه نمی توان رسید.
داوری اردکانی با بیان اینکه بی توجهی به علوم پایه را می توان نشانه و یا وجهی از بی توجهی به توسعه علمی کشور دانست، یادآور شد: نامگذاری سال علوم پایه باید همه ما و مخصوصا دولت ها و سازمان ها و همه کشور را متوجه “علوم پایه” کند ولی مهم این است که این نیاز، در جان جامعه پدید آید و بر اثر پدید آمدن همین نیاز است که آمادگی برای سیر در راه توسعه فراهم می شود.
رییس فرهنگستان علوم افزود: ما هر چه می توانیم باید در روشن ساختن شأن و منزلت علوم بکوشیم اما تا جان ها مستعد شناسایی قدر علوم نباشند، مقصود حاصل نمی شود. در این مسیر توجه و تشویق لازم است، ولی اگر میل به نظم و نظام و همبستگی امور به شئون جامعه نباشد و آنها را امور جدا از هم و مستقل بدانند، توجه و تذکر بی اثر می شود.
وی اضافه کرد: اگر چه وجود علوم پایه برای توسعه و پیشرفت کشور “شرط” است اما این علوم و هیچ علم دیگری نباید “وسیله” ای برای رسیدن به توسعه باشد، چرا که علم گرچه کار ساز است ولی وسیله محسوب نمی‌شود و این جنبش روحی است که باید مقدمه پیشرفت علمی و توسعه قرار بگیرد.
دکتر داوری اردکانی با بیان اینکه علوم پایه در هیچ جای جهان مقامی که در نیمه قرن بیستم داشته است، ندارد، گفت: پیشرفت این علوم ارتباط بسیار مستقیم با تکنولوژی یافته است.
وی در پایان اظهار داشت: ما می‌توانیم و باید امیدوار باشیم چرا که از این نعمت برخورداریم که مردم ایران دانش را دوست می‌دارند و هنوز هم در بستر علاقه به علم‌اندوزی پرورده می شوند.
رئیس فرهنگستان علوم در پایان سخنانش ابراز امیدواری کرد که علم به طورکلی و علوم پایه در ایران و جهان مقام شایسته خود را بار دیگر پیدا کند.
زبان فارسی یازدهمین زبان علمی در دنیا است
دکتر پیمان صالحی، معاون پژوهشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در مراسم نهمین دوره تجلیل از پژوهشگران جوان برجسته رشته های گروه علوم پایه کشور، با بیان اینکه همه ما علاقه مند به گسترش زبان فارسی هستیم، گفت: مهمتر از آن، علاقه مندیم که نظریه بزرگان و دانشمندان ایرانی در سطح جهان طوری جریان یابد که نه تنها زبان فارسی بلکه ایده های دانشمندان ما از طریق این زبان در دنیا منتشر شود.
وی یکی از این روش ها را روش نشر ایده و تولیدات علمی و نشر آثار علمی عنوان کرد و یادآور شد: بسیاری از دانشمندان در جهان از طریق نشر آثار با یکدیکر ارتباط برقرار می کنند و ۵ نفری که در این مراسم امروز تجلیل می شوند، یکی از مؤثرترین اقداماتی که اجرایی کردند، نشر یافته های علمی خود بوده است.
معاون پژوهشی وزیر علوم، مجلات علمی را یکی از راه‌های انتشار آثار علمی نام برد و اظهار کرد: زمانی که وضعیت سایر کشورهای دنیا را بررسی می کنیم مشاهده می‌شود که در اکثر کشورهای در حال رشد و پیشرفته، “علوم انسانی” و “علوم اجتماعی” در صدر تولیدات علمی قرار دارند به گونه‌ای که در ایالات متحده علوم اجتماعی دومین موضوعی است که دانشمندان‌شان به آن توجه دارند اما در حالی که در کشور از ۱۴۹۰ مجله، ۸۲۷ مورد آن در حوزه علوم انسانی و اجتماعی است، در سطح بین المللی کمتر توانسته ایم نظرات خود را منتشر کنیم.
معاون وزیر علوم با اشاره به تفاوت علوم انسانی و علوم فنی، تاکید کرد: یک فرمول ریاضی در هر جای دنیا نوشته شود، یک جور برداشت می شود، ولی علوم انسانی به این صورت نیست؛ چرا که علوم انسانی و اجتماعی از جنس اعتقاد، تمدن و فرهنگ است و زمانی که در سطح بین المللی منتشر می‌شود، در واقع ایده ها و نظرات نسبت به عالم هستی، خلقت و جامعه و انسان ها نشر داده می شود. از این رو اگر تنها به انتشار نظراتمان به زبان فارسی بسنده کنیم، ممکن است بسیاری از مردم را از این نظریات بهره مند نکرده باشیم و از سوی دیگر نتوانسته‌ایم اثرگذاری داشته باشیم.
صالحی ادامه داد: این رویه به گونه ای پیش رفته است که رفرنس های درسی در رشته هایی چون “روانشناسی” و” علوم اجتماعی” و” اقتصاد”، منابع خارجی است و لازم است در این زمینه تدابیری اندیشیده شود.
وی با اشاره به اقدامات وزارت علوم در این زمینه خاطر نشان کرد: ما مجلات داخلی فارسی را در نمایه های بین المللی، نمایه سازی می کنیم و در این راستا ۱۴۹۰ مجله را نمایه سازی کردیم. به این ترتیب زمانی که دانشمندی در دنیا موضوعی را جستجو کرد، مقالاتی را پیدا می کند که نمایه سازی در پایگاه های وب آو ساینس و اسکوپوس باشند.
صالحی با اشاره به تاکیدات مقام معظم رهبری در زمینه قرار گرفتن زبان فارسی جزو زبان های علمی تا ۵۰ سال آینده، اظهار کرد: در حال حاضر بر اساس کاری که از دو سال پیش شروع کردیم و اقداماتی که از سالیان گذشته اجرایی شده است، از میان ۱۴۹۰ مجله، ۶۹۶ مجله در Directory of Open Access Journals وارد کردیم، چرا که پیش نیاز نمایه سازی در پایگاه های اسکوپوس و وب او ساینس است. به گفته وی، با این اقدام جایگاه زبان فارسی در میان ۸۰ زبان موجود در این دایرکتوری، در رده یازدهم قرار گرفته است. در واقع این وظیفه ما است که زبان فارسی را در جهان منتشر کنیم، امروز ما زبان یازدهم اوپن اکسس (دسترسی باز) هستیم و این اقدامات را به صورت خزنده اجرایی کرده‌ایم.
معاون پژوهشی وزارت علوم در پایان تأکید کرد: تاکنون ۱۰۱ مجله که اکثراً علوم پایه و فنی و به زبان انگلیسی بودند، نمایه سازی کردیم و در طول دو سال گذشته نیز ۳۴ مجله در اسکوپوس نمایه سازی شده است.
علم نجوم در ایران در آستانه احیای دوباره است
دکتر محمدجواد لاریجانی، رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی در ادامه این مراسم گفت: بهانه حضور من در این مراسم دو نفر از همکاران ما در پژوهشگاه هستند که برنده این جایزه شدند. ما عقیده داریم که اهمیت کار این افراد بالاتر از این جایزه است. اما من امروز حامل خبر خوبی به خصوص برای دکتر ثبوتی هستم. یکی از آرزوهای ایشان خوشبختانه در حال تحقق است و آن احیای علم نجوم در کشور است.
او ادامه داد: جمهوری اسلامی ایران دارای یکی از مدرن ترین رصدخانه‌های دنیا است. منجمین جهان اسلام تمایل بسیار دارند تا برای پیشرفت آثار خودشان به ایران بیایند و ما برنامه‌ریزی کردیم تا این افراد ظرف یکی دوسال آینده به ایران سفر کنند.
رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی گفت: حدود بیست سال طول کشیده تا این رصدخانه به انجام برسد که خود یکی از مهم‌ترین مسائل در احیای علم نجوم در ایران است که با همت ثبوتی این پیشرفت صورت گرفته است.
لاریجانی با بیان توضیحاتی درباره سه پایه مهم در تعریف علوم پایه به جایگاه خواجه نصیر طوسی در پیشرفت علوم اشاره کرد و گفت: اگر چه نام ابوریحان برای چنین جایزه‌ای در نظر گرفته شده است اما نقش خواجه نصیر طوسی در احیای علوم در جهان اسلام بسیار وسیع بوده است اما بنا به سویه‌های اعتقادی این فیلسوف نقش مهم او از کتب تاریخی و تذکره‌ها حذف شده است.
وی در ادامه با اشاره به بخش های تحقیقاتی پژوهشگاه دانش های بنیادی، دپارتمان ریاضی را یکی از بزرگترین دپارتمان‌های کشوردانست و اظهار کرد: با توجه به اینکه مفهوم علوم پایه امروز هم تغییر یافته و هم متنوع شده است. در این دپارتمان ۶ گروه را ایجاد کردیم تا به علوم پایه کمک کنند.
لاریجانی در ادامه سخنانش اظهار کرد: علوم پایه به دلایل مختلفی پایه محسوب می شود و پایه اول آن بر بررسی پدیده ها است که شامل مسایلی چون جِرم و شناخت آن محسوب می شود و شامل سیستم های زنده و بایوتکنولوژی و علوم شناختی (Cognitive Science) است.
وی محور دیگر پایه بودن علوم پایه را پایه بودن این علوم در سایر علوم عنوان کرد و ادامه داد: امروز مفهوم ریاضیات به “competition ” توسعه یافته است و بخش مهمی از علم ریاضیات، موضوع محاسبات است.
رییس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، پایش در کاربرد را از دیگر دلایل پایه بودن علوم پایه ذکر کرد و افزود: برخی از انواع علوم به دلیل وسعت کاربردیشان، کاربردی می شوند و این از ویژگی های علم مدرن است.
وی خاطر نشان کرد: مرز بین علوم محض و کاربردی خیلی باریک شده است به گونه ای که می توان ادعا کرد مرزی میان آنها وجود ندارد. از این رو روش های بین علومی پیدا شده است به این معنا که برای درک موضوعی، همه محققان مرتبط دور هم جمع می شوند تا به درک مشترکی برسند و از این طریق همکاری های بین رشته ای ایجاد شده است. همکاری بین رشته‌ای مخالف موضوع پایه بودن علوم پایه نیست بلکه علوم بین رشته ای عالمان را آچار به دست می کند تا از همه علوم شناخت کسب کنند.
تقدیر از برگزیدگان
پس از سخنرانی‌های افتتاحیه، با حضور دکتر رضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم، دکتر یوسف ثبوتی رئیس گروه علوم پایه فرهنگستان علوم، دکتر سیدمصطفی محقق داماد رئیس گروه مطالعات اسلامی فرهنگستان علوم، دکتر علی‌اکبر صالحی معاون پژوهشی و قائم مقام رئیس فرهنگستان علوم، دکتر پیمان صالحی معاون پژوهشی وزارت علوم، دکتر مهدی بهزاد عضو پیوسته فرهنگستان علوم و دکتر محمدجواد لاریجانی رئیس پژوهشگاه دانش‌های بنیادی از پنج پژوهشگر جوان برجسته کشور، منتخب فرهنگستان علوم:
- دکتر عاطفه جوادی، پژوهشگر جوان برجسته شاخه فیزیک
- دکتر ناصر گلستانی، پژوهشگر جوان برجسته شاخه ریاضی
- دکتر هادی پرستار شهری، پژوهشگر جوان برجسته شاخه شیمی
- دکتر امین جمشیدی، پژوهشگر جوان برجسته شاخه زمین‌شناسی
- دکتر مسلم شریفی‌نیا، پژوهشگر جوان برجسته شاخه زیست‌شناسی
با اهدای لوح تقدیر و جوایزی تقدیر به عمل آمد.
در بخش دوم این برنامه هرکدام از برگزیدگان نهمین دوره اعطای جایزه ابوریحان بیرونی، توضیحات مختصری درباره پروژه‌های تحقیقاتی خود ارائه دادند.
دکتر عاطفه جوادی درباره پروژه تحقیاتی خود درباره روند تحول کهکشان‌ها بر اساس یافته‌های هابل و جیمز وب اطلاعاتی را بیان کرد و روند مطالعه خود درباره تشکیل تحول کهکشان‌ها را بر اساس اسلایدهایی به نمایش در آورد.
وی اظهار داشت: ما با استفاده از تلسکوپ زمینی توانستیم تاریخ کهکشان ها را مطالعه کنیم. من با کهکشان مارپیچی «ام ۳۳» شروع کردم. این کهکشان، کهکشانی شبیه راه شیری است و من در هاوایی در حدود چند سال مشغول رصد این کهکشان بودم. ما این پروژه تحقیقاتی را به جیمز وب و هابل ارائه دادیم و خوشبختانه آنها پذیرفتند که این پروژه را ادامه دهند.
جوادی در پایان گفت: ما در حال بهره برداری از رصد خانه ملی ایران هستیم. ما در یک سال آینده رصدهایی را با جدیدترین تلسکوپ‌هایی که تولید شده انجام می دهیم و این تلسکوپ در اختیار تمام جامعه نجومی ایران قرار می‌گیرد.
دکتر ناصر گلستانی نیز درباره اهمیت ماتریکس در محاسبات و فناوری مطالبی بیان و توضیحاتی در کاربرد این علم برای رفع معضل ترافیک و ساخت بزرگراه‌های شهری ارائه داد.
دکتر هادی پرستار شهری هم درباره یک چالش بین‌المللی، یعنی چالش اصالت مواد غذایی تحقیقات خود را ارائه داد. او درباره چرخه جامعیت غذا یعنی رصد مواد غذایی از مزرعه تا سفره اشاره کرد.
پرستار شهری به مبحث تقلب در عرضه غذا در جهان اشاره کرد که متوجه سودجویان در حوزه صنعت غذا است.
وی به تکنیک‌هایی اشاره کرد که این اصالت‌سنجی را از خود مزرعه آغاز می‌کند.
وی همچنین به تولید دستگاه‌هایی اشاره کرد که جهت استفاده عموم مردم جهت اصالت‌سنجی مواد غذایی طراحی و در آستانه تولید است.
دکتر امین جمشیدی با اشاره به سوابق تحصیلی و آموزشی خود، ظرفیت کم‌نظیر معادن ایران را دلیل اصلی علاقه خود به تحقیق در این موضوع عنوان کرد و توضیحات تکمیلی درباره تنوع این معادن و نحوه استفاده از آنها ارائه کرد.
دکتر مسلم شریفی‌نیا درباره فعالیت خود در پژوهش میگوی کشور مطالبی را بیان کرد. او گفت: یکی از چالش ها در حوزه میگو بیماری‌هایی است که در این حوزه وجود دارد که می‌تواند آسیب بسیاری به اقتصاد و صنعت میگو بزند.
این پژوهشگر حوزه آبزیان درباره بحث آب‌شیرین‌کن‌ها و چالش‌ها و تهدیدهای آن نیز مطالبی را بیان کرد.
انتهای پیام