در پی زلزله عصر امروز خوی، استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله هشدار داد: خشک‌شدن دریاچه ارومیه می تواند بر لرزه‌خیزی گسل‌های اطراف مؤثر باشد.
به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران، در ساعت ۱۳ و ۳۸ دقیقه بعد از ظهر امروز ۲۸ دی ماه، خوی در استان آذربایجان غربی با زلزله ای با بزرگای ۵.۶ در مقیاس امواج دروین زمین و با ژرفای کمتر از ۱۰ کیلومتر لرزید .
دکتر مهدی زارع استاد پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در گفت و گو با دیده بان علم ایران با اشاره به این که سال قبل هم در همین پهنه در ساعت ۳:۵۱ بامداد ۱۳ مهر ۱۴۰۱ زمین‌لرزه‌ای با بزرگی ۵٫۶ در هفت‌کیلومتری جنوب شرق خوی، آذربایجان شرقی رخ داده بود، اظهار داشت: زلزله ۱۴۰۰ نیز با ژرفای حدود ۸ تا ۱۰ کیلومتر- و سازوکاری امتدادلغز رخ داد. با توجه به روند گسل سیه‌چشمه-خوی که شمال غربی-جنوب شرقی است (که در ادامه روند سامانه گسله شمال تبریز قرار گرفته)، به نظر میرسد که همین گسل با جنبشی امتدادلغز راست‌گرد و مؤلفه کوچک‌تر فشاری، مسبب رخداد زلزله بامداد ۱۳ مهر ۱۴۰۱ بوده است.
وی تصریح کرد: زلزله امروز خوی با حدود ۲۵۰ مصدوم تا چهار ساعت بعد از رخداد، خسارت‌های مادی از قبیل آسیب به منزل‌های مسکونی وارد کرد. منطقه پیرامون دریاچه ارومیه لرزه‌خیزی بالایی دارد. در این ناحیه روندهای شمالی-جنوبی غرب دریاچه ارومیه (مانند گسل‌های پیرانشهر، سرو و ارومیه) با گسل‌های سامانه گسله شمال تبریز (با راستای شمال غرب-جنوب شرق) در منطقه شمال دریاچه ارومیه تلاقی می‌کنند. میزان لغزش سالانه حدود ۴ تا ۵ میلی‌متر در سال بر روی پهنه گسله سیه‌چشمه-خوی برآورد شده است. مطالعات تحلیل خطر زلزله نشان می‌دهد که این پهنه -محدوده خوی- حدودا هر ۸۰۰ سال می‌تواند یک زمین‌لرزه با بزرگای ۷ تجربه کند. هنوز زمین‌لرزه با بزرگای ۷ قبلی روی این پهنه گسله معرفی نشده؛ ولی زمین‌لرزه‌های با بزرگای کمتر در ۱۸۴۰ و ۱۸۴۳ در همین پهنه رخ داده‌اند.
زارع خاطرنشان کرد: زمین‌لرزه‌های قطور آذربایجان غربی (چهارم اسفند ۱۳۹۸) نیز با دو رخداد یکی با بزرگای ۵٫۸ در راستای گسل سلماس و دومی حدود ۱۰ ساعت بعد در ساعت ۱۹:۳۰ با بزرگای ۶ در راستای گسل باش‌قلعه (که بین ترکیه و ایران امتداد دارد) شاخص‌اند. ۲۸ آبان ۹۸ و ۲۷ بهمن ۹۸ در همین منطقه زلزله‌هایی با بزرگای ۴.۷ رخ داد. گسل زمین‌لرزه‌ای زلزله بامداد چهارم اسفند ۹۸ قطور با راستای شمال شرق-جنوب غرب و سازوکاری کششی، یک تلاقی با روند گسل با راستای شمال غرب-جنوب شرق در جنوب قطور دارد که موجب زلزله عصر چهارم اسفند ۹۸ با بزرگای ۶ شد.
وی تصریح کرد: در واقع به نظر میرسد جنبایی گسل در زلزله اول، موجب تحریک گسل متلاقی با آن و رخداد زلزله دوم با بزرگای ۶ شده باشد. این همان روندی است که در ادامه به سلماس میرسد و موجب زمین‌لرزه‌های ۱۶ و ۱۷ اردیبهشت ۱۳۰۹ سلماس هم شد. این تلاقی‌ها از نظر تحریک رخداد زمین‌لرزه‌های اصلی بعدی همواره از نگاه زلزله‌شناسان حائز اهمیت فراوان‌اند.
این استاد زلزله شناسی با اشاره به این که در ۱۷ اردیبهشت سال ۱۳۰۹ در ساعت ۲:۰۴ بامداد زمین‌لرزه ویرانگری با بزرگی ۷.۲ رخ داد که موجب تخریب وسیع شهر سلماس و روستاهای اطرافش شد، اظهار داشت: روز قبل از زلزله اصلی سلماس، ساعت ۱۱ صبح شانزدهم اردیبهشت ۱۳۰۹، زمین‌لرزه‌ای با بزرگای ۵ رخ داد. پیش‌لرزه صبح شانزدهم اردیبهشت به هشت روستا و همچنین دیلمقان آسیب رساند و ۲۵ نفر را کشت. پس از آن دستور تخلیه ساکنان صادر شد و به‌همین‌دلیل تلفات زمین‌لرزه اصلی که سحرگاه ۱۷ اردیبهشت رخ داد، به دو هزار نفر محدود شد.
به گفته زارع، این موضوع با هوشمندی استاندار و فرمانداران وقت امکان‌پذیر شد که با همان زلزله با بزرگی ۵ در میانه روز شانزدهم اردیبهشت، دستور تخلیه مردم را صادر کردند. وقتی زمین‌لرزه نیمه‌شب هفدهم اردیبهشت رخ داد، اکثر مردم بیرون از ساختمان‌ها بودند. انتظار می‌رفت در زمین‌لرزه اصلی، اگر پیش‌لرزه‌ای در کار نبود و تصمیم پیشگیرانه اجرا نشده بود، بسیار فراتر از این تعداد کشته می‌شدند. در این زلزله، دیلمقان، کهنه‌شهر و روستاهای اطراف به کلی تخریب شـدنـد. بعـد از زلزلـه، در شمـال‌‌غربی ویرانـه‌های دیـلمـقان، شـهری جدیـد به مـهندسی اسدالله خاور با مشورت مهندسان آلمانی احداث شد که از آن روز به بعد به نام «شاهپور» نامیده شد.
زارع افزود: قطعات گسل زمین‌لرزه‌ای سلماس در نزدیکی شهر سلماس و مجاورت روستای ملحم و در محل گورستان مسیحیان آشوری به صورت یک افتگاه گسله با ارتفاع حدود دو تا چهار متر، هنوز بعد از ۹۰ سال دیده می‌شود. امروزه جمعا در طول حدود ۱۶ کیلومتر می‌توان این گسل زمین‌لرزه‌ای را دنبال کرد و نگارنده در بازدیدهای سال ۱۳۷۳، ۱۳۹۲، ۱۳۹۳ و ۱۳۹۵ به بررسی میدانی این گسل پرداخته است.
وی خاطرنشان کرد: از نظر تاب‌آوری، شهرهای مرزی ایران و ترکیه شبیه هم هستند و در وان ترکیه شهرک‌هایی مثل مسکن مهر در ایران وجود دارد که بعد از زمین‌لرزه اول آبان ۱۳۹۰ وان با بزرگای ۷٫۲ و ۲۶ مرداد ۱۳۹۱ ورزقان آذربایجان شرقی از آنها بازدید کردیم.
زارع در گفت و گو با دیده بان علم تصریح کرد: نکته مهم و جدیدتری نیز که باید مورد توجه قرار گیرد این که خشک‌شدن دریاچه ارومیه بر لرزه‌خیزی گسل‌های اطراف دریاچه مؤثر است. از سال ۱۳۷۵ به بعد ۲۰ میلیارد مترمکعب آب دریاچه ارومیه از دست رفت و در سال‌های بعد از ۱۳۹۲ به ویژه در سال پرباران ۱۳۹۸ حدود یک تا سه میلیارد آب دوباره به این دریاچه بازگشت، و البته در سال‌های آبی ۹۹-۱۴۰۰ و ۱۴۰۰-۱۴۰۱ مجددا خشکسالی شدید در این پهنه تجربه شد.
به نظر میرسد که چنین تغییرات محیطی به لحاظ فیزیکی منجر به تغییرات استرس در این ناحیه و تحریک گسل‌ها می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: شبکه لرزه‌نگاری آذربایجان از ۱۳۷۴ در محدوده دریاچه ارومیه احداث شده است که اولین شبکه محلی جدید در سال‌های بعد از انقلاب در ایران است. با مطالعه داده‌های لرزه‌خیزی و تغییرات دریاچه ارومیه به یک روند تغییرات و ارتباط بین این دو پدیده می‌رسیم که البته از نیمه دهه ۹۰ این کار را پیگیری می‌کنم.
زارع در پایان بر اهمیت این مسئله که بفهمیم با تغییرات آب دریاچه ارومیه چه تغییراتی در محیط پیرامون آن قابل رخ‌دادن است تاکید کرد.
انتهای پیام