استاد دانشگاه تربیت مدرس با هشدار نسبت به تبعات کوتاه مدت و درازمدت «عدم تعادل در اطلاع گرایی» که پس از پاندمی کرونا دامنگیر شهروندان کشورهای مختلف شده بر ضرورت اعمال مقررات بازدارنده علیه سودجویی‌های عوامفریبانه از طریق انتقال اطلاعات نادرست به ویژه در حوزه سلامت تاکید کرد.
دکتر محمد حسن زاده در گفت‌و‌گو با خبرنگار دیده‌بان علم ایران با اشاره به این که طی سخنرانی خود در نخستین «هم اندیشی متخصصان و کنشگران اجتماعی در تدوین پروتکل های اجتماعی در زیست کرونایی» (پنج‌شنبه ۱۵ آبان – دانشگاه علوم پزشکی زنجان) به این موضوع پرداخته اظهار داشت: از جمله اسیب‌های شیوع گسترده و عالم گیر کروناکه حیات اجتماعی را در آستانه یک دگرگونی اساسی قرار داده است، محدودیت جدی تعاملات فیزیکی و قرنطینگی روح آزاد انسان در پشت حصارهای تنگ نگرانی و اضطراب ناشی از امکان ابتلای خود، خانواده، هموطنان و ابنای بشر در اقصاء نقاط جهان به این بیماری کمترشناخته شده و ویرانگر است. تامل در آسیب های وارده و تلاش برای فهم دقیق آنها می تواند به شکل گیری پروتکل هایی در شئونات مختلف زیست اجتماعی بیانجامد. اگر چه خاطره تلخ همه گیری کرونا برای سالیان سال باقی خواهد ماند اما چنانچه توشه ای از تجربه از قبَلِ آن برای بهبود امور بیاندوزیم و به آیندگان منقل کنیم، در آینده تلخی این روزگار مقداری کمتر احساس خواهد شد.
این استاد علم اطلاعات و دانش‌شناسی خاطرنشان کرد: در کنار پدیده های مختلفی که در دوران همه گیری کرونا شایع شده و یا بروز کرده است، یک تغییر بزرگ در فرایند اطلاع رسانی به وقوع پیوسته است. این تغییر هرچند نامشهود، اما کاملاً محسوس است. شهروندانی که قبلاً به اطلاعات به مثابه هوای استنشاقی عادت کرده بودند و بدون چالش جدی کوتاه مدت با منابع اطلاعاتی در تعامل بودند، امروزه آن را همانند پناهگاهی بی بدیل جستجو می کنند تا تصمیم هایی سخت، چالشی و تاثیرگذار اتخاذ کنند.
شهروند کرونازده (اعم از اینکه به این بیماری مبتلا شده باشد یا خیر) از هر منبعی به دنبال خبری است که یا او را درمان کند یا ایمن.
وی از این وضعیت به عنوان وضعیت «عدم تعادل در اطلاع‌گرایی» یاد کرد و گفت: در شرایط عدم تعادلِ اطلاع گرایی، شهروندان فرصتی برای ارزیابی منابع و محتوا را ندارند، آنها به دنبال بلع کردن هر چه بیشتر اطلاعات هستند، آنها می خواهند بیشتر بدانند تا از ابتلا به بیماری در امان بمانند و یا اینکه ابتلای خود را درمان کنند.در وضعیت عدم تعادل اطلاع گرایی، عواملی مانند عطش زیاد شهروندان به دانستن و نبود زمان کافی از یک سو، دسترس پذیری سریع اطلاعات زرد و جذابیت زودگذر آنها از سوی دیگر، زمینه را برای اطلاع گیری معیوب آنها فراهم می کند.
وی با بیان این که اطلاع گیری معیوب شهروندان، افتادن آنها در دام سودجویان، شایعه پراکنان و گرفتاری مضاعف در کوتاه مدت و درازمدت را تسهیل می کند، خاطرنشان کرد: زیان و ضررهای فردی و جمعی که اطلاع گیری معیوب متوجه جامعه می کند به مراتب بسیار بیشتر از عدم اطلاع گیری است.
بسیارند کسانی که به دلیل مصرف ترکیبات پیشنهادی سودجویانه برای پیشگیری از یک بیماری در دام بیماری به مراتب سهمگین‌ترِ دیگری افتاده و در نتیجه، خود، خانواده و جامعه را دچار مشکل کرده‌اند.
به گفته دکتر حسن زاده، اطلاع گیری معیوب به مرور موجب بی‌اعتبار شدن مراجع معتبر اطلاع رسانی و آگاهی بخشی می‌شود. در نتیجه، با شیوع اطلاع گریزی، مردم به اطلاعات ارائه شده از هر مرجعی بی اعتنا شده و به هم ریختگی شناختی در جامعه رواج پیدا می کند. مثال قریب به ذهن این وضعیت، به هم ریختگی مجاری آب سالم شهری است که در صورت وقوع، مشخص نیست، شهروندان تا چه میزان آب ناسالم مصرف خواهند کرد. البته در فرایند اطلاع گیری، مساله بسیار پیچیده تر و البته تاثیرگذارتر است.
استاد علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه تربیت مدرس با بیان این که کمک به کاهش اطلاع گیری معیوب شهروندان می‌تواند به عنوان بخش مهمی از پروتکل های اجتماعی مورد توجه قرار گیرد، اظهار داشت: برای کمک به گسترشِ اطلاع گیری حساب شده شهروندان لازم است مجموعه اقداماتی در سطح سیاست های ملی اطلاعات در دستور کار قرار گیرد که از جمله مهمترین آنها توانمندسازی شهروندان برای دانستن چگونه دانستن، فراهم کردن زیرساخت ها و ابزارهای منصفانه و اثربخش توانمندسازی در جامعه و قرار دادن آنها در دسترس شهروندان و فرهنگ سازی برای اطلاع گیری سالم در سطح خانواده، نظام تعلیم و تربیت و فرهنگ عمومی است.
حسن زاده در گفت‌و‌گو با دیده‌بان علم خاطرنشان کرد: لازم است مراکز معتبر و تخصصی تولید و اشاعه اطلاعات مانند مراکز پژوهشی و دانشگاهی و کتابخانه ها با بسط ارتباط خود با جامعه و توسعه سطح خوانش پذیری اطلاعات، مجاری اتصال عموم به اطلاعات را نیز گسترش دهند. از سوی دیگر، وضع و اجرای قوانین و مقررات بازدارنده در عرصه سودجویی های عوامفریبانه از طریق انتقال اطلاعات نادرست (به ویژه در حوزه سلامت) ضروری است.
وی با بیان این که حساسیت نسبت به شیوع اطلاعات نادرست و نهادینه سازی اطلاع گستری، اطلاع دهی و اطلاع گیری سالم در جامعه به حفظ سلامت شهروندان کمک می کند، اظهار داشت: تجربه شیوع کرونا نشان داده است که اطلاع گیری ناسالم از سوی شهروندان و بی اعتمادی به مراکز تولید و اشاعه اطلاعات تا چه میزان موجب زیان و ضرر به افراد و جامعه شده است. در این وضعیت، در کوتاه مدت، باید اولویت سیاستگذاری و اجرا به رفع وضعیت عدم تعادل در اطلاع گرایی شهروندان معطوف شود و در درازمدت نسبت به بازآرایی عوامل و تسهیل فرایندهای اطلاع گیری سالم شهروندان اقدام شود. دستیابی به وضعیت مطلوب نیازمند مشارکت و ایفای نقش همه کنشگران و تعامل پویا برای ارتقای توانمندی هاست.