رییس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی در بیان علت احداث شهرها و تجمع جمعیتی در محدوده گسل ها گفت: گسلها عامل بروز چشمهها در سطح زمین هستند و آب‌های زیرزمینی را کنترل میکنند و بر همین اساس منابع کافی آب در جایی وجود دارند که گسلها هستند از این رو احداث شهرها در مرز کوه و دشت و در نزدیکی گسلها امری اجتناب ناپذیر است.
به گزارش دیده بان علم ایران دکتر مرتضی طالبیان با اشاره به سابقه لرزه‌خیزی ایران و وقوع حداقل یک زمین لرزه بزرگ در هر دهه با خسارات مالی و جانی گسترده گفت: تاریخ لرزه‌خیزی ایران نشان از وقایع تلخ و زمین لرزه‌های بزرگ تاریخی فراوان دارد و وقتی آنچه که امروز اتفاق می‌افتد با آنچه که در گذشته اتفاق افتاده را مقایسه کنیم، مشاهده می‌کنیم اغلب مناطقی که در گذشته شاهد وقوع زمینلرزه‌های تاریخی بوده‌اند امروز نیز کم و بیش شاهد زمین لرزه‌های مخرب هستند.
وی گفت: هر چه زمان می‌گذرد، میزان خسارت زمین لرزه‌ها بیشتر می‌شود ولی باید توجه داشت که این موضوع به معنای بزرگتر شدن زمینلرزه‌ها و یا افزایش فراوانی آنها نیست.
این استاد دانشگاه ادامه داد: وقوع زمین لرزه‌ها از گذشته تا به امروز روند طبیعی داشته و این تمرکز جمعیت و افزایش ساخت‌وسازهای نامناسب در مناطق پر خطر است که خسارات جانی و مالی را نسبت به سال‌های گذشته افزایش می‌دهد و متاسفانه ما با تمرکز بیش از حد مراکز سکونت انسانی و پروژه های عمرانی در این مناطق بیشتر از گذشته خود را آسیب‌پذیر کرده و در معرض خطر قرار داده‌ایم و بنابراین در منطقه‌ای که در زمان حاضر زمین لرزهای اتفاق می‌افتد خسارات بیشتری نسبت به زمین لرزه های همان منطقه در گذشته مشاهده می‌شود.
به گفته وی، به طور کلی زمین لرزه‌های ایران به طور عمده در مناطق لرزه خیز البرز و کپه‌داغ در شمال و در شرق کشور و همچنین در زاگرس اتفاق می‌افتند و در قسمت مرکزی ایران فراوانی زمینلرزه‌ها کمتر است و این به دلیل دوره بازگشت طولانی تر زمین لرزه ها در ایران مرکزی است که موجب شده است ثبت تاریخی و یا دستگاهی کمتری از آنها موجود باشد.
رییس پژوهشکده علوم زمین با بیان اینکه در منطقه زاگرس فراوانی زمین لرزه‌های کوچک و متوسط بیشتر است، تصریح کرد: در قسمت‌های جنوب و جنوب باختری زاگرس اگرچه همانند سایر نقاط ایران امکان رویداد زمین لرزه های بزرگ وجود دارد اما زمینلرزه‌های متوسط(با بزرگی۴ تا ۵ ) فراوانی بیشتری نسبت به سایر مناطق ایران دارد و وجود گسلهای فعال در این منطقه را به ما یاد آوری می کند. این در حالی است که در رشته کوه های زاگرس شمالی، البرز و کپه داغ از شمال باختری تا شمال خاوری کشور و همچنین شرق ایران و مکران دوره بازگشت زمین لرزه ها طولانی‌تر است و همین دوره بازگشت طولانی موجب شده که ساکنان این مناطق که بسیاری از آنها در سازه های نامقاوم کلان شهرهای حاشیه البرز سکونت دارند خطر زمین لرزه را جدی نگرفته و آن را متعلق به نسلهای گذشته بدانند.
طالبیان در ادامه درباره راهکارهای موجود جهت کاهش خسارات مالی و جانی ناشی از زمین لرزه گفت: اینکه منتظر بمانیم که شاید زمانی بتوانیم زمان زمینلرزه را پیش‌بینی کنیم راه‌حل منطقی نیست و اصولا پیش‌بینی زمانی زمین لرزه نه تنها در ایران بلکه هیچ کجای دنیا امکان‌پذیر نیست و برخی اخبار مبنی بر آگاهی از زمان وقوع این پدیده توسط برخی افراد که اغلب بعد از رویداد آن مطرح می شود کاملا نادرست است و هرگز پایه علمی ندارد، اما مطالعات زمین شناسی و زلزله شناسی تا حد زیادی مکان رویداد های آینده را برای ما آشکار میکنند.
این استاد زلزله‌شناسی زمین لرزه های اخیر سرپل ذهاب و هجدک کرمان را نمونه ای از زمین لرزه های زاگرس و خاور ایران دانست که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارند.
وی مشاهده نشدن گسلش سطحی همراه با زمین لرزه در زمین لرزه سرپل ذهاب را به عنوان ویژگی زمین لرزه های این منطقه عنوان کرد و گفت: در منطقه زاگرس جنوب باختری اغلب گسلها به سطح زمین نمی‌رسند که از آنها به عنوان گسلهای پنهان یاد می‌شود و گسیختگی آنها در سطح زمین قابل مشاهده نیست و تنها عوارضی مانند بالاآمدگی و چین‌خوردگی زمین دیده می شود. این موضوع مطالعه زمین شناسی مستقیم این گسله ها و تاریخچه فعالیت آنها را دشوارتر می کند و در این شرایط روش های نوین مطالعه گسلها که بر مبنای داده های ماهواره ای، زمین ریخت شناسی، لرزه شناسی و زمین لرزه های تاریخی است اهمیت بیشتری می یابد.
به گفته عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، زمین لرزه ۲۱ آبان ۱۳۹۶ غرب کشور در مکانی اتفاق افتاد که در گذشته نیز زمین لرزه های ویرانگری را تجربه کرده است. نگاهی به زمین لرزه‌های تاریخی این منطقه رویداد حداقل دو زمین لرزه ویرانگر در ۱۰۵۹ و ۸۶۷ سال پیش در منطقه سرپل ذهاب با نام تاریخی حلوان و دو زمین لرزه بزرگ در آن سوی مرز در منطقه شهر زور در ۷۹۱ و ۷۰۷ سال پیش را نشان می دهد بر این اساس همواره در این مناطق انتظار وقوع زمینلرزه وجود داشته و دارد.
وی ضمن اشاره به ثبت دستگاهی حداقل ۱۰ رویداد زمین لرزه ویرانگر در دهه های اخیر با بزرگی حداقل ۶ در مناطق گلباف (با نام قدیمی گُوگ)، کوه بنان و زرند در شمال و خاور کرمان و همچنین زمینلرزه ۵ دی ماه ۱۳۸۲ بم در جنوب خاوری کرمان خاطرنشان کرد: این منطقه، مرز باختری کویر لوت را تشکیل می دهند و جزو فعالترین مناطق کشور از نظر لرزه خیزی شناخته شده است.
این استاد دانشگاه ضمن اشاره به زمین لرزه اخیر منطقه هُجدک کرمان افزود: در این منطقه نیز سه زمینلرزه نسبتا بزرگ با بزرگای حدود ۶ تاکنون به وقوع پیوسته است و در حال حاضر نمی‌توان گفت زمینلرزه‌های این منطقه کاهش یافته و احتمال وقوع زمین لرزه‌های با بزرگای مشابه در روزهای آینده نیز وجود دارد.
طالبیان با بیان اینکه زمین لرزهای ممکن است پیش‌لرزه نداشته باشد اما همیشه با پس لرزه‌های متعدد همراه است، خاطرنشان کرد: با توجه به نوع و بزرگای زمین لرزه ممکن است پس لرزه‌ها تا ماه‌ها ادامه داشته باشد و به طور معمول پس از وقوع زمین لرزه‌های بزرگ، بزرگی و تعداد پس لرزه‌ها به تدریج کاهش می‌یابد اما در مواقعی نیز این حالت کاهش تدریجی دیده نمی شود و به صورت دسته ای روی می دهند که زمین لرزه اخیر هجدک از این نوع است. نمونه دیگری از آن زمین لرزه های سال۱۳۷۲ منطقه سفیدآبه واقع در خاور کویر لوت است که در فاصله زمانی چهار روز سه زمین لرزه با بزرگای ۶ تا ۶٫۲ در یک مکان روی داد.
به گفته وی، به دلیل وضعیت فعال پوسته ایران همواره احتمال وقوع زمین لرزه وجود داشته و خواهد داشت و نمی‌توان گفت مناطقی که زمین لرزه‌های اخیر را پشت سر گذاشته‌اند، ایمن شده اند.
طالبیان با بیان اینکه پس از زمین لرزه‌های بزرگ باید رعایت کنیم که در سازه‌های خسارت دیده به هیچ وجه ساکن نشویم، تاکید کرد: خطر زمانی زیاد می‌شود که پس از وقوع یک زمین لرزه ساختمان‌هایی که صدمه ابتدایی دیده ولی به ظاهر سالم مانده‌اند می توانند با پس لرزه ها که اگر چه کوچکتر از زمین لرزه اصلی هستند فرو بریزند.
محقق زمین لرزه کشورمان، گریز از زمین لرزه یا پیش‌بینی آن را امری غیرممکن توصیف کرد و گفت: ایران کشوری خشک و کم آب است و ایجاد شهر ها و مراکز جمعیتی در جایی امکان پذیر است که منابع آبی کافی وجود داشته باشد.
وی ادامه داد: گسلها عامل بروز چشمهها در سطح زمین هستند و آب‌های زیرزمینی را کنترل میکنند و بر همین اساس منابع کافی آب در جایی وجود دارند که گسلها هستند از این رو احداث شهرها در مرز کوه و دشت و در نزدیکی گسلها امری اجتناب ناپذیر است اما می توان با احداث سازه های مناسب خسارات را به حداقل رساند.
طالبیان در ادامه به راهکارهای پیش‌رو جهت کاهش خسارات ناشی از بروز زمین لرزه پرداخت و گفت: در اغلب کشورهای لرزه‌خیز پیشرفته ایجاد سازه‌های مقاوم و اصولی به عنوان مهمترین راهکار کاهش خسارات زمین لرزه از سالها پیش در دستور کار قانون گزاران و برنامه ریزان ساختوساز قرار گرفته و ساختمان‌ها متناسب با خطر زمین لرزه در آن منطقه طراحی شده و از مقاومت کافی برخوردار هستند.
به گفته وی، راه‌حل واقع‌بینانه و درازمدت در ایران نیز این است که بتوانیم سازه‌ها را در مکان مناسب با طراحی خوب و نظارت کافی براجرای آن احداث کنیم و سازه‌های قبلی را نیز مقاوم‌سازی کنیم.
عضو هیات علمی پژوهشکده علوم زمین، همچنین تاکید کرد که ساخت‌وسازهای مقاوم در برابر شتاب تند حرکت زمین که ناشی از عبور امواج زمین لرزه است باید با انتخاب مکان مناسب برای احداث سازه ها همراه باشد وازساخت وساز و بویژه ایجاد سازه‌های بزرگ و مهم بر روی پهنه های گسلی که احتمال گسیختگی مستقیم پی ساختمان را به همراه دارد و همچنین زمین های سست که شدت تخریب را افزایش می دهند، بطور جدی پرهیز شود.
به گفته طالبیان، در حال حاضر برای شهر تهران و دیگر کلان شهرهای کشور که در معرض خطر زمین لرزه قرار دارند، تهیه و دقیق سازی نقشه‌های جامع شهری مطرح است که امیدواریم به یک راهکار علمی و عملی برای جلوگیری از ساخت سازه هادر حریم گسلها برسیم.
رئیس پژوهشکده علوم‌زمین با بیان اینکه سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات‌معدنی کشور وظیفه شناسایی گسلهای فعال، مطالعه تاریخچه و نرخ فعالیت آنها و همچنین تهیه و به‌روز کردن نقشه های گسلها و نقشه های خطر زمین لرزه را به عهده دارد؛ خاطرنشان کرد: این سازمان در بخش ساختوساز و نظارت برکیفیت آن وظیفه اجرایی ندارد اما بر اساس مطالعات انجام شده مناطق پر خطر کشور و میزان خطر آن را شناسایی و به متولیان امر ساختوساز و توسعه شهری معرفی می کند.
وی تاکید کرد: نظارت بر چگونگی ساخت‌وسازها و برنامه‌ریزی‌های توسعه شهری و مقاوم‌سازی بناها در دستور کار سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیست و این سازمان به عنوان یک نهاد تحقیقاتی و علمی فقط به تهیه اطلاعات پایه می‌پردازد که بر همین اساس تاکنون بسیاری از گسلهای کشور را مطالعه کرده و دستاوردهای نسبتا مناسبی در این زمینه کسب کرده اما به دلیل وجود گسلهای فراوان در کشور بزرگ ایران و زمان‌بر و پرهزینه بودن این مطالعات هنوز راه درازی در پیش داریم و گسلهای زیادی وجود دارند که نیاز به مطالعه بیشتر دارند.
انتهای پیام