براساس یافته های پژوهشی که در یکی از انتشارات نیچر منتشر شده ۷۴ درصد زمین ایران از لحاظ کیفیت خاک و ۸۹ درصد از لحاظ شرایط اقلیمی از وضعیت مطلوب برای کشاورزی بی بهره اند.
به گزارش خبرنگار دیده بان علم ایران در حالی که ۹۲ درصد منابع آبی کشور در بخش کشاورزی هزینه می شود بیم آن می رود که در آینده ای نه چندان دور منابع آب ایران پاسخگوی توسعه کشاورزی که لازمه حفظ امنیت غذایی کشور است نباشد.
کاوه مدنی، محسن مسگران، حسین هاشمی و پویا آزادی در پژوهشی که نتایج آن در مجله Scientific Reports منتشر شده، وضعیت آب و خاک ایران را از لحاظ ظرفیتهای کشاورزی بررسی کرده اند.
در این تحقیق، ایران بر اساس مکان، نوع خاک و متغیرهای اقلیمی به شش قسمت مختلف تقسیم شده و کیفیت کشاورزی در این مناطق، طبق متغیرهای مختلف بررسی شده است.
در این تحقیق در رابطه با شرایط امنیت غذایی آمده است: «آمار جدید نشان می‌دهد، با توجه به روند افزایش جمعیت برای تامین مواد غذایی جمعیت ۹٫۱ میلیاردی در سال ۲۰۵۰ باید میزان تولید محصولات کشاورزی ۷۰ درصد افزایش پیدا کند، امنیت غذایی در کشورهای در حال توسعه به علت افزایش جمعیت نگران کننده تر هم هست. در واقع اینکه برای رسیدن به چنین هدفی آیا منابع آبی و زمینی کافی وجود دارد، موضوع ارزیابی‌های جهانی زیادی بوده است.
پاسخ ارزیابی‌های مختلف به این سوال امیدوار کننده است و منابع کافی برای تامین غذای کره زمین در سال ۲۰۵۰ وجود دارد، اما شرایط برای کشورهای خاورمیانه و آفریقا شمالی متفاوت است. ایران به عنوان یک کشور بزرگ در این منطقه سال‌ها است اهداف بلندپروازانه‌ای برای دستیابی به خودکفایی در مواد غذایی دارد.
برنامه ایران برای خودکفایی در گندم از سال ۱۹۹۰ میلادی شروع شد، اما میزان تولید گندم در ایران به میزان کمی افزایش یافته و این یعنی هرگز واردات دانه به ایران کاهش پیدا نکرده است.
در این تحقیق وضعیت زمین‌های ایران برای کشاورزی با بررسی پارامترهای مختلف ارزیابی شده است که براساس آن ۷۴ درصد زمین ایران یعنی حدود ۱۲۰ میلیون هکتار از لحاظ کیفی برای کشاورزی نامناسب است.
به گفته محققان این آمار نشان می‌دهد که بدون در نظر گرفتن متغیرهای اقلیمی و منابع آب بیشتر زمینها در مرکز، شرق و جنوب شرقی ایران پتانسیل کمی برای کشاورزی دارند.
البتا اوضاع با درنظر گرفتن شرایط خاص اقلیمی ایران، بدتر می‌شود؛ تنها ۱۱درصد زمین های ایران شرایط مناسبی برای کشاورزی دارند.
اگر بخواهیم شرایط اقلیمی ایران را برای انجام کشاورزی در نظر بگیریم وضعیت بدتر هم می‌شود، بر اساس تحقیق انجام شده ۹۸ درصد ایران در وضعیت فراخشک، خشک و نیمه خشک قرار دارد.
اوت و ژانویه به ترتیب خشک‌ترین و مرطوب‌ترین ماه‌ها در ایران است، همچنین نیمی از کشور در چند ماه سال در شرایط فراخشک قرار دارد. این شرایط در فصل تابستان باعث می‌شود منابع آب ایران تبخیر شود و از سوی دیگر میزان آب مورد نیاز گیاه هم برخی مواقع افزایش پیدا کند که باعث می‌شود در فصل تابستان یا برداشت محصولات کشاورزی کاهش پیدا کند یا کلا برداشت محصولات کشاورزی از بین برود.
در این مقاله آمده است: «تقریبا همه مناطق مرکزی ایران (یزد، سمنان، استان مرکزی و اصفهان)، اکثر مناطق شرقی (خراسان جنوبی و جنوب خراسان رضوی)، جنوب شرقی (سیستان و بلوچستان و کرمان) ایران برای کشاورزی دیم نامناسبند.
تقریبا در تمام شرق ایران فقط شمال خراسان رضوی وضعیت خوبی برای کشاورزی دیم دارد. در واقع حدود ۱۱درصد از سطح ایران شرایط مساعد برای کشت دیم دارد اما برای مشخص شدن شرایط مزارع ایران در این تحقیق ۱٫۲ میلیون هکتار از ۲۴ میلیون هکتار مزارع ایران بررسی شد که بر اساس آن شرایط نیمی از زمین‌های ایران برای کشاورزی نامناسب است.
بر این اساس نه تنها کمبود آب یکی از مسائل زیست‌محیطی ایران است و مانع توسعه کشاورزی می‌شود، بلکه نبود زمین‌های مناسب از دیگر عواملی است که مانع توسعه کشاورزی در ایران می‌شود.
در تحقیق منتشر شده در انتشارات نیچر نوشته شده است: «در آینده فشارهای زیست محیطی امکان گسترش زمین را در ایران محدود می‌کند.»
البته در این تحقیق از راه حل این مسئله هم نوشته شده است: «توزیع زمین‌های کشاورزی از زمین‌های بی کیفیت به زمین‌های مناسب‌تر می‌تواند شرایط تولید محصولات و توسعه کشاورزی را بهبود بخشد. البته این کار به نقشه دقیقی از زمین‌های کشاورزی در ایران نیاز دارد که چنین چیزی در ایران وجود ندارد. فعالیت‌های کشاورزی بدون سود در مناطق نامناسب باید قطع شود چرا که این اقدام نسبت به هزینه‌ای که دارد سود کمی دارد.»
مدنی و همکارانش در جمع بندی نتایج این تحقیق تاکید کرده اند که افزایش ظرفیت تولید غذا در ایران باید از طریق اجرای برخی روش‌های مدرن کشاورزی صورت بگیرد، مخصوصا در مناطقی که زمین نامناسبی دارند.
برای رسیدن به خودکفایی غذایی ایران باید بین امنیت غذایی و کمبود آب تعادل ایجاد کرد که این نتیجه‌گیری برای بسیاری از کشورهای این منطقه که آب آنها برای کشاورزی بلندمدت کم است هم وجود دارد.
با توجه به این تحقیق شاید بتوان نتیجه گرفت برای خودکفا شدن در تولیدات کشاورزی، باید نگاه زیست محیطی تری به آب و خاک وجود داشته باشد.
انتهای پیام