حاکمی والا در سال ۱۳۱۵ در آبادان متولّد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بوشهر، آبادان و شیراز گذراند و از دبیرستان سلطانی شیراز دیپلم ادبی گرفت. در ۱۳۳۴ به دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی رفت و در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسیدرجهٔ لیسانس گرفت. در ۱۳۳۷ تحصیلات عالیهٔ خود را در دورهٔ دکتری زبان و ادبیات فارسی ادامه داد و در ۱۳۴۳ موفق به اخذ دانشنامه دکتری شد.عنوان رسالهٔ دکتری وی، سماع در تصوّف بود که به راهنمایی استاد سعید نفیسی نگارش یافته‌است. حاکمی والا، در کنار تحصیل در دانشگاه، در مدرسه سپهسالار و دبیرستان مروی به تحصیل ادبیات عرب و علوم و معارف اسلامی نیز پرداخت و مقامات حریری مغنی‌اللبیب، مکاسب، شرایع و سیوطی را خواند.
اسماعیل حاکمی از ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۷ در وزارت آموزش و پرورش به خدمت پرداخت. در ۱۳۴۷ با درجهٔ استادیاری به دانشگاه تهران منتقل شد. در ۱۳۵۲ به درجهٔ دانشیاری و در ۱۳۶۲ به مرتبهٔ استادی نائل آمد و در مهرماه ۱۳۶۹ به عنوان استادممتاز دانشگاه تهران برگزیده شد. حاکمی علاوه بر تدریس، عهده‌دار سمت‌هایی چون معاونت دانشگاه علامه طباطبایی، عضویت در شورای گسترش زبان فارسی و ریاست کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران نیز بود. مجموعه اشعاری از استاد تحت عنوان شکوفه در سال ۱۳۵۵منتشر شده است.
وی که دارای تالیفات متعدد و سابقه تدریس در دانشگاه استانبول نیز بود در مهرماه ۱۳۸۳ به عنوان یکی از مفاخر فرهنگی از سوی انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تقدیر و در سال ۱۳۸۴ به عنوان چهرهٔ ماندگار ادبیّات فارسی شناخته شد.
مراسم تشییع پیکر مرحوم دکتر اسمعیل حاکمی والا، استاد و چهره ماندگار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران روز یکشنبه سوم اردیبهشت از ساعت ۹ صبح در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار می‌شود . همچنین مجلس ترحیم آن مرحوم روز سه شنبه پنجم اردیبهشت از ساعت ۱۶ تا ۱۷:۳۰ در مسجد جامع شهرک قدس (غرب)، واقع در ابتدای فاز ۳، خیابان شهید حسن سیف برگزار خواهد شد.
دیده‌بان علم ایران نیز درگذشت این استاد، پژوهشگر و مترجم فقید را به خانواده، دوستان و شاگردان استاد تسلیت می‌گوید.