چند مسؤول عالی پژوهش در کشور را می‌شناسید که اگر پولی برای پژوهش باشد، درست مدیریتش کند و اگر هم مثل تمام سالهای خیزش و جنبش علمی ایران، اساسا پول پژوهشی در کار نبود، دست کم آن قدر هنرمند بوده باشد که پژوهش را از خطر سقوط و زمینگیری نجات دهد؟
به گزارش دیده‌بان علم ایران این تضاد “وقتی پول هست، مدیریت درست نیست و وقتی مدیریت درست هست پول نیست ” گویی یک قاعده در اغلب سیاستهای ما شده است. در سیاست علمی هم همیشه یک جای کار می لنگد، بس که از فرصت حضور برنامه‌ریزان مسلط علمی محروم بوده‌ایم. هنوز پدران رنج کشیده نظام تحقیق در ایران، دست جوان ۲۰ ساله پژوهش را می‌گیرند و برایش پول خرد کودکان را جمع می‌کنند تا اندام پیکره نظام پژوهش را دست کم از فلج شدن و بی حرکتی نجات دهند. نیم درصد بخور و نمیر از تولید ناخالص ملی، سهم همه دوندگی‌های بیست ساله پژوهش این کشور با آن همه دایه‌های داعیه‌داری بوده است که به هر وقت و مناسبتی از اهمیت رشد علمی هم سخن گفته‌اند.
جالبتر آن که سهمی از همین نیم درصد که تمام این سالها با اعصاب جامعه علمی کشور به معنای واقعی، بازی کرده است باید صرف ندانم کاری کسانی شود که ژست‌های علمی ترقی‌خواهانه آنها همه را خفه کرده است و میراث “توسعه انفجاری تحصیلات تکمیلی بدون ضابطه و استاندارد علمی” را به یادگار گذاشته تا حجم عظیمی از پایان‌نامه‌هایی روی دست بماند که از هزار عنوان آنها یک مقاله کیفی تاثیرگذار هم استخراج نشود و بیکاری و سرگردانی روزافزون دانشجویان فارغ التحصیل و معطل ماندن زیرساختهای پژوهشی و …، باقی آثار آن باشد.
دست کم به قاعده انتخاب دانشمندان برای سکانداری تحقیقات پایبند باشید
البته، بی انصافی است اگر کسی معتقد نباشد در روزگاری که برخی ، سیاستهای ناهنجار و معوج علمی را دیکته کردند، بودند مسؤولانی هم که به یک قاعده علمی بسیار مهم، احترام نهاده و سکان تحقیقات را به دست شایستگانی سپردند که در فقر شدید اعتبارات پژوهشی، دست کم از هنر مدیریت زمین‌های سوخته برخوردارند و نظام پژوهش ایران از حیث ایثارگری دانشمندان تراز اولی که در اوج رتبه علمی خود، در این شرایط قبول مسوولیت کردند، حقیقتا خوش اقبال بوده است.
۹۵، سال خشکسالی اعتبارات پژوهشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی
از این احترام‌های اندک و ایثارگری‌های بسیار که بگذریم اما، مصائب مالی پژوهش در ایران تلخند و تاسف‌بار و در شرایطی که به سبب عدم تخصیص بودجه کافی پژوهش به گفته قائم مقام معاون تحقیقات وزارت بهداشت در گفت‌و‌گو با دیده‌بان علم ایران، امسال، سال خشکسالی اعتبارات پژوهشی دانشگاه های علوم پزشکی بوده است، در همسایگی ایران، عربستان بجد مشغول ایجاد زیرساختهای قدرتمند پژوهشی است؛ چنان که به گفته یکی از مسوولان، نقشه این کشور برای جذب نخبگان ایرانی با وعده حمایتهای مالی و دستمزدهای بالای آموزشی مایه نگرانی است.
هیچ سیاستی جز حفظ نیروهای باارزش علمی با آب‌باریکه پژوهش در اولویت نیست
به گفته دکتر آخوندزاده در چنین شرایطی که دولت میراثدار مشکلات وحشتناک مالی دولت قبل است و بالطبع اولویت اولش، درست یا نادرست، پژوهش نیست و به فکر پرداختن حقوق کارمندان خویش است، هیچ سیاستی جز حفظ سرمایه‌های ارزشمند علوم پزشکی ایران با آب باریکه پژوهش را نمی‌توان در اولویت گذاشت.
حجم بسیار زیاد دانشجویان تحصیلات تکمیلی، واقعا مصیبت‌بار شده است
وی معتقد است با همه کم‌لطفی مسوولان به حوزه پژوهش اما، اگر دولتها، سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی را حتی به میزان یک درصد هم محقق میکردند، خدا می‌داند چه تحولی در اهداف و برنامه های تحقیقات علوم پزشکی صورت می‌گرفت.
دکتر آخوندزاده افزود: طی سه سال گذشته برنامه های مهم ما برای ایجاد و تقویت زیرساختهای پژوهشی محقق نشد؛ چون اعتبار بسیار ناچیزی تخصیص یافت. بدبختانه باید گفت طی ۴ سال دولت دهم، هیچ پولی به پژوهش داده نشد و این دولت علاوه بر تورم شدید با دلار ۴-۵ هزار تومانی، عهده‌دار مشکلات دیگری هم شد که در بخش آموزش پزشکی، از همه بدتر حجم بسیار زیاد دانشجویان تحصیلات تکمیلی است که واقعا مصیبت‌بار شده است و ما تلاش کردیم با شناسایی نیروهای نخبه پژوهشی بخشی از آنها را در میان دنیای پر از جاذبه‌ها و وسوسه‌های علمی، برای کشور حفظ کنیم و می‌توانیم ادعا کنیم در زمینه حفظ نیروهای انسانی نخبه علمی تا حدودی موفق عمل کردیم.
مقاومت عجیب در برابر اختصاص سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به میزان ۴ درصد علی‌رغم تاکید رهبری
دکتر آخوندزاده با اشاره به مقاومت عجیب مسؤولان در برابر اختصاص سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به میزان ۴ درصد مورد تاکید مقام معظم رهبری، درباره روند ارتقای علمی کشور در این شرایط اعتباری گفت: شتاب رشد علمی کشور در سال ۲۰۱۱ کمی کند شده بود اما با انجام اقداماتی، اوضاع کمی به روال عادی برگشت و علاوه بر رشد کمی مقالات به کیفیت پژوهش بیش از گذشته توجه شد. البته تعداد مقالات کشور که از نظر رشد کمی طی دوره ۱۰ ساله قابل توجه بود از نظر کیفیت، عقب‌ماندگی‌هایی داشت و اصولا در تمام کشورها جایگاه علمی آنها به طور صد درصد مساوی با تعداد مقالاتشان نیست.
افزایش دانشمندان یک درصد برتر علوم پزشکی ایران از ۸ به ۳۸ نفر
وی خاطرنشان کرد: ایران با انتشار ۳۷ هزار و ۱۵۲ مقاله در سال ۲۰۱۵ میلادی در بانک اطلاعاتی پایگاه تامسون رویترز رتبه ۲۱ جهانی و دوم منطقه را به دست آورد.
دکتر آخوندزاده افزود: تعداد دانشمندان علوم پزشکی یک درصد برتر جهان که در آغاز به کار دولت یازدهم ۸ نفر بود طی سه سال فعالیت دولت، در جولای ۲۰۱۶ به ۳۸ نفر افزایش یافت و این دستاورد در شرایطی محقق شد که که هیچ گاه اعتبارات پژوهشی کشور از سهم نیم درصدی تولید ناخالص ملی فراتر نرفت و در بسیاری از موارد اعتبار نهایی تخصیص داده شده کمتر از ۳ دهم درصد تولید ناخالص ملی بوده و سهم وزارت بهداشت در بهترین شرایط ۱۳ درصد این مقدار بوده است.
وی بودجه کل تحقیقات پزشکی را طی سه سال گذشته، ۸۰ میلیارد تومان برای هر سال اعلام کرد و گفت: سال اول ۷۰ درصد، سال دوم ۶۰ درصد و سال سوم که در ماه نهم آن هستیم، تنها ۲۵ درصد بودجه تحقیقات پزشکی اختصاص یافته است.
به گفته دکتر آخوندزاده امسال بدترین سال برای بودجه پژوهش کشور و به عبارتی سال خشکسالی اعتبارات پژوهشی در دانشگاه‌های علوم پزشکی بوده است که این تا بخشی البته، ناشی از مشکلات شدید مالی دولت بوده که دلایل آن توضیح داده شد.
وی همچنین اعتبار پیشنهادی تحقیقات پزشکی ستاد وزارت بهداشت در لایحه بودجه ۹۶ را ۱۱۰ میلیارد تومان اعلام کرد.
تغییر نظام ارزشیابی مراکز تحقیقات پزشکی مطابق با استانداردهای بین‌المللی
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت، با اشاره به اقدامات انجام شده در سه سال گذشته، به تغییر نظام ارزشیابی مراکز تحقیقان پزشکی و تطبیق آن با شاخصهای بین المللی توسط معاونت تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت اشاره کرد و افزود: در این دوره تلاش شد شاخصهای کیفی به فرایند ارتقای اعضای هیات علمی دانشگاه های علوم پزشکی اضافه شود و به انتشار مقالات در مجلات معتبر علمی و بین المللی‌سازی پژوهش توجه شود.
آغاز ۱۰ مطالعه بزرگ کوهورت
دکتر آخوندزاده گفت: با همین اعتبارات ناچیز تحقیقات پزشکی، ۱۰ مطالعه کوهورت بزرگ و ۳۰ مطالعه ریجستری (ثبت اطلاعات بیماران) با اعتبارات ناچیز پژوهشی آغاز شد که قطعا نتایج خوبی در آینده خواهند داشت.
تولید ۳۴۰ محصول دارویی در شرکتهای دانش بنیان
وی حمایت مالی از تاسیس ۶۰۷ شرکت دانش بنیان در حوزه سلامت با گردش مالی حدود ۳ هزار میلیارد ریال در سال، تاسیس ۷۴ مرکز رشد مستقر در دانشگاهای علوم پزشکی برای تولید محصولات با تکنولوژی بالا، تولید ۳۴۰ محصول دارویی در شرکتهای دانش بنیان دانشگاه های علوم پزشکی و ایجاد ۹ اتاق تمیز در دانشگاهای پزشکی را از دیگر اقدامات معاونت تحقیقات وزارت بهداشت دولت یازدهم برشمرد.
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت همچنین به حمایت مالی از طرح های تحقیقاتی استادیاران جوان پزشکی اشاره کرد و گفت: معاونت تحقیقات وزارت بهداشت، به حمایت از نیروهای جوان محقق بسیار اعتقاد دارد و این اعتقاد، اساس چنین حمایتی بوده است.
تقدیر از پژوهشگران با اچ ایندکس بالای ۱۵
دکتر آخوندزاده به جشنواره‌ای که سال گذشته برای تقدیر از پژوهشگران فرهیخته علوم پزشکی با اچ ایندکس ۱۵ به بالا برگزار شد نیز اشاره و تصریح کرد: معاونت تحقیقات وزارت بهداشت همچنین شدیدا به افزایش کیفیت پژوهش معتقد است و تقدیر از پژوهشگران فرهیخته دارای مقالات پراستناد نیز که همراه با جوایز مناسبی بوده، با همین هدف صورت گرفته است.
اجرای طرح موفق «دستیار پزشکی» و «پزشک پژوهشگر» برای حفظ نیروی انسانی
وی اجرای طرح‌های «دستیار پزشکی» و «پزشک پژوهشگر» را از اقدامات موثر معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت در زمینه حفظ نیروی انسانی محقق و نخبه، در شرایط فعلی دانست و گفت: اگرچه بنیاد ملی نخبگان قرار بود در زمینه تربیت پزشک پژوهشگر، ۷۰ درصد تعهدات مالی را بر عهده بگیرد اما هیچ کمکی نکرد و اعتبار این طرح نیز تماما توسط معاونت تحقیقات وزارت بهداشت پرداخت شد.
احیای نیماد، گامی موثر در توجه به طرح‌های ملی پزشکی و مبارزه با رانت پژوهشی
فعالیت دوباره موسسه ملی توسعه تحقیقات پزشکی (نیماد) از دیگر اقداماتی است که دکتر آخوندزاده احیای آن پس از تعطیلی در دولت دهم را بسیار ارزشمند دانسته و معتقد است این اقدام، موجب حفظ بخشی از نیروی انسانی پژوهشگر پزشکی در کشور شده است .
وی گفت: این موسسه با عبور از دو مرحله فعالیت خود شامل ایجاد شاخه‌های پژوهشی برای ارائه و دسته‌بندی طرح‌های ملی پزشکی و نیز تقیسم بودجه بین هر شاخه و طرح‌های مصوب، وارد مرحله سوم یعنی اجرای طرح‌ها شده که خود گام بسیار موثری بوده است.
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت اضافه کرد: بودجه این موسسه اگرچه بسیار ناچیز است اما می‌توان قویا ادعا کرد که فارغ از هر رانت پژوهشی است و فضایی عادلانه برای طرح‌های تحقیقاتی ملی پزشکی ایجاد کرده است.
ایجاد آزمایشگاه‌های تحقیقات حیوانی ، هدفی که محقق نشد
وی ایجاد و توسعه آزمایشگاه‌های تحقیقات حیوانی (Laboratory Animal) را یکی از اهداف مهم معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت برشمرد که به دلیل عدم اختصاص بودجه کافی برای پژوهشی، محقق نشد.
دکتر آخوندزاده افزود: استمرار بی‌توجهی به بودجه تحقیقات علوم پزشکی، آثار خود را گذاشته و مشاهدات میدانی من نشان می‌دهد امسال کیفیت پژوهش در دانشگاه‌ها کاهش یافته و پیش‌بینی‌ام این است که احتمالا با ادامه این وضع ما از رتبه ۱۶ تولید علم جهان بالاتر نخواهیم رفت. این درحالیست که اگر سهم ۴ درصدی پژوهش از تولید ناخالص ملی محقق شده بود ما شاهد افزایش کیفیت پژوهشها می‌شدیم و می‌توانستیم مقالات علمی در نیچر و ساینس داشته باشیم.
عدم حمایت از ثروت طبیعی نیروی انسانی مستعد
دانشمند حاضر در فهرست دانشمندان یک درصد برتر علوم پزشکی جهان، با ابراز تاسف از این که مسوولان برنامه‌ریزی و بودجه کشور توجهی به اعتبارات پژوهش کشور نکردند گفت: من نه به عنوان یک مسوول بلکه به عنوان استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و یک پژوهشگر، از مجلس شورای اسلامی و سازمان برنامه و بودجه گله‌مند هستم. به اعتقاد من مسوولان نه تنها کمک مالی شایسته‌ای به پژوهش نکردند بلکه دریغ از حمایت معنوی از پژوهشگران. درحالیکه ما ظرفیت عظیمی از نیروهای جوان مستعد داریم که حکم نفت برای حوزه علمی دارند و یک ثروت خدادادی محسوب می‌شوند، اما مثل همین ثروت طبیعی نفت نتوانستیم از آنها بهره‌برداری درستی کنیم چون طی تمام سالها هیچ برنامه جامع حمایتی نداشتیم و بعلاوه هر جا فرصت یافتیم آنها را مورد رنجش و آزار قرار دادیم.
عدم بهره‌مندی از فرصتهای سیاسی پیش‌آمده در جهان
به گفته وی، ما نه تنها حمایت مالی و معنوی از نخبگان علمی نکردیم بلکه حتی از فرصتهای سیاسی پیش آمده در جهان مثل ریاست‌جمهوری ترامپ در آمریکا که می‌توانست زمینه را برای بازگشت بخشی از محققان ایرانی به کشور فراهم کند نیز استفاده نکردیم.
ناامیدی کامل از اختصاص سهم بالای یک درصد پژوهش از تولید ناخالص ملی
قائم‌مقام معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت با بیان این که من کاملا از تخصیص سهم بالای یک درصد پژوهش از تولید ناخالص ملی ناامید هستم ، گفت: من معتقدم پژوهش از جنس کارهای فرهنگی است؛ اما مسوولان ما حتی در حوزه فرهنگی هم خوب سرمایه‌گذاری نکردند تا لااقل از این نظر، بخشی از مشکلات فرهنگی پژوهش حل شود. به عنوان مثال ما حتی در زمینه ساده‌ترین کارهای فرهنگی پژوهش دچار مشکل هستیم و برای روشن ماندن چراغ آزمایشگاه‌های پزشکی تا صبح که می‌تواند فرصت بیشتری به نیروهای محقق برای انجام تحقیقات بدهد هم، باید بجنگیم و از این دست مسایل بسیاری وجود دارد؛ درحالیکه با همین روشهای ساده می‌توانستیم دانشجویان را در دانشگاه به لحاظ فرهنگی ایزوله کنیم.
به گزارش دیده‌بان علم ایران، ناامیدی یک مقام مسوول پژوهش در کشور از افزایش سهم پژوهش حتی به دو درصد تولید ناخالص ملی را به هیچ وجه نمی‌توان بدبینانه توصیف کرد؛ چرا که بزرگترین مشکل پژوهش در ایران، علی‌رغم نگاه عالی رهبر معظم انقلاب به رشد علمی ایران، از نوع «اعتقادی» است ؛ وقتی باوری در کار نباشد، «اعتمادی» هم به دانشمندان برای ایجاد یک تحول و پیشرفت بزرگ در کشور صورت نخواهد گرفت. سیر تعیین سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی، چنان ناامیدکننده بوده است که سال گذشته و به هنگام تصویب بودجه ۹۵، برخی مسوولان با خرسندی تمام، افزایش این سهم به یک درصد ! را یک اتفاق تاریخی و گامی بلند توصیف میکردند. حتی عده‌ای هم بناحق معتقد بودند که انگیزه‌ای برای افزایش بودجه پژوهش در کشور به دلیل عدم خروجی کاربردی در پژوهش، وجود نداشته و این را کسانی می‌گویند که خود هیچ گاه خاک پژوهش بر تنشان ننشسته بود.
انتهای پیام